هبط (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هَبط (به فتح‌هاء و سکون باء) و
هُبُوط (به ضم‌هاء و باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای پائین آمدن است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: یَهبِطُ (به فتح یاء و سکون‌هاء و کسر باء و ضم طاء) به معنای فرود آمد و اِهبِط (به کسر همزه و باء و سکون‌هاء و طاء) به معنای فرود آی.
هَبط و
هُبُوط به معنای پائین آمدن است.
طبرسی فرموده: هبوط و نزول و وقوع نظیر هم‌اند و آن حرکت از بالا بپائین است، هبوط گاهی بمعنی حلول (دخول) در مکان است گویند: «هبطنا بلد کذا» یعنی بفلان بلد وارد شدیم.
هبط و فعل آن
لازم و
متعدی هر دو آید.
راغب می‌گوید: هبوط بمعنی انحدار و پائین آمدن قهری است مثل هبوط و افتادن سنگ و نیز گوید چون در
انسان بکار رود بر سبیل استخفاف و سبک شمردن باشد.
حق آنست که بگویم هبوط اعمّ از قهری و اختیاری است مثل
(وَ اِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ) (و پاره‌ای از خوف خدا از فراز کوه به زیر می‌افتد؛ امّا دلهای شما، نه از خوف خدا می‌تپد، و نه سرچشمه دانش و عواطف انسانی است...)
که در باره سنگهاست و قهری است و مثل
(قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً) (گفتیم: «همگی از آن، فرود آیید!. ..)
که اختیاری است. و نیز آن گاهی بر سبیل استخفاف است مثل
(قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یَکُونُ لَکَ اَنْ تَتَکَبَّرَ فِیها) (فرمود: «از آن مقام و مرتبه‌ات فرود آی. تو حق نداری در آن مقام و مرتبه تکبّر کنی...)
که درباره
شیطان و بر سبیل استخفاف است و نحو
(قِیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَکاتٍ عَلَیْکَ) (به نوح گفته شد: «ای نوح! با سلامت و برکاتی از ناحیه ما بر تو و بر تمام امّتهایی که با تواند، فرود آی!. ..)
که بجای استخفاف تعظیم است.
(اهْبِطُوا مِصْراً فَاِنَّ لَکُمْ ما سَاَلْتُمْ) (اکنون که چنین می‌خواهید در شهری فرود آیید؛ ...)
هبوط در این آیه بمعنی حلول و دخول است چنانکه از
مجمع نقل شد یعنی:
موسی (علیه‌السّلام) به
بنی اسرائیل گفت به شهری داخل شوید و در آن مسکن گزینید در آنجا آنچه خواهید برای شما هست.
در
قاموس و
اقرب نیز باین معنی تصریح شده است.
در
نهج البلاغه نامه ۱۸ به
عبد اللّه بن عباس می‌نویسد:
«اعْلَمْ اَنَّ الْبَصْرَةَ مَهْبِطُ اِبْلِیسَ». ظاهرا مراد از آن محل حلول است.
(قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً فَاِمَّا یَاْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدیً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ) (گفتیم: «همگی از آن، فرود آیید! ولی هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد، کسانی که از آن پیروی کنند، نه ترسی بر آنهاست، و نه‌اندوهگین می‌شوند». )
این آیه در باره خروج
آدم و زنش از
بهشت است
(قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ) (خداوند فرمود: «همگی شما از بهشت خارج شوید، در حالی که دشمن یکدیگر خواهید بود؛ ...)
این آیه نیز در باره آندو است ظاهرا مراد از «اهْبِطُوا» بقرینه فَاِمَّا یَاْتِیَنَّکُمْ... آدم و زنش و مطلق آدمیان است گر چه آنوقت جز دو نفر نبودند و در آیه «اهْبِطا» خطاب بآن دو نفر است ولی بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَاِمَّا یَاْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدیً... باز راجع بعموم است.
نمی‌شود از «اهْبِطُوا... - اهْبِطا» استفاده کرده که باغ آدم و حوّا در آسمان بود و از آن فرود آمده‌اند شاید آن مثل
(یا نُوحُ اهْبِطْ) («اى
نوح! فرود آى!...)
باشد که بمعنی خارج شدن از کشتی است و اگر شبهه را قوی گرفتیم باید گفت محلی که آدم و زنش در آن بودند در بلندی بود، اینها در صورتی است که ماجرای هبوط آدم بطور تمثیل نباشد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «هبط»، ج۷، ص۱۳۶.
