• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

هاشمی‌تلمسانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


هاشمی تِلِمسانی، محمدبن احمد، صوفی و متکلم الجزایری در قرن چهاردهم است.


او از سادات حسنی بود. در ۱۲۹۸ در سُبدو، از توابع تلمسان، به دنیا آمد.
[۱] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۲] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۳۹، بیروت ۱۹۹۸م.
پدرش از علما بود و در آن‌جا مسند قضا داشت. محمد، پس از درگذشت پدرش، به تلمسان سفر کرد و در آن‌جا به مشاغل گوناگونی پرداخت.

او برای تحصیل علوم دینی پیوسته به مدارس و مساجد می‌رفت و سپس، به واسطۀ محمدبن یَلِّس، به طریقت درقاویۀ شاذلیه پیوست و با احمد علوی آشنا شد.
[۳] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۴] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۱۶، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
وی در ۱۳۲۹ همراه مرشد خویش، محمدبن یلّس، برای فرار از استعمار فرانسه به شام رفت.
[۵] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹ـ۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
پس از مدت کوتاهی عازم ترکیه شد و دو سال در آدنای ترکیه ماند. سپس به دمشق بازگشت و تحصیلات خود را نزد علمایی چون بدرالدین حسنی، جعفر کتانی، امین سُوَید، نجیب کیوان و یوسف نبهانی تکمیل کرد و از محمود عطار و محمد بن یوسف، معروف به کافی، اصول و فقه مالکی را فراگرفت و از مشایخ خود اجازۀ ارشاد یافت.
[۶] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.

پس از درگذشت محمد بن یلّس در ۱۳۵۰، احمد علوی که به دمشق آمده‌ بود، به هاشمی مقام ارشاد را در طریقت علویۀ درقاویۀ شاذلیه، و ریاست زاویۀ دمشق را اعطا کرد
[۷] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۸] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۷ـ۵۰۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
. از آن پس، هاشمی تمام کوشش خود را صرف ترویج تصوف و تعلیم موضوع توحید کرد واز حلقه‌های درس و ذکر و مواعظ وی در خانه و مسجد و مدارسی چون شامیه و نوریه، استقبال بسیار شد. او زوایایی نیز در حُمص، حَمات، حلب و دمشق و روستاهای اطراف آن و در اردن و فلسطین برپا کرد و همچنین قسمتی از خانۀ خود را در دمشق، به شاگردان و مریدانش اختصاص داد.
[۹] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۱، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۱۰] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۳ـ۵۰۴، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۱۱] محمدسعید کردی، الجنید، ج۱، ص۱۴۵، دمشق ۱۳۶۸/۱۹۴۸م.


هاشمی در ۱۳۸۱ در دمشق درگذشت و در باب صغیر دفن شد.
[۱۲] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۶، بیروت ۱۹۹۸م.
[۱۳] عادل نویهض، معجم اعلام الجزائر، ج۱، ص۴۵، بیروت ۱۹۷۱م.
او شاگردان بسیاری تربیت کرد و، به سبب نوع تعالیم و خردمندی و تقوایش، به مجدّد دین و شعرانی زمان مشهور شد. عبدالقادر عیسی ، مؤلف حقائق عن التصوف ، از شاگردان وی بود.
[۱۴] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
[۱۵] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۶۶، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.


محمد هاشمی تبعیت کامل از مرشد صاحب علم و حال را برای سالکان طریق لازم می‌دانست
[۱۶] محمد هاشمی تلمسانی، شرح شطرنج العارفین، ج۱، ص۱۸، (بی‌جا) (بی‌تا).
و مریدانش را به خلوت و ذکرگویی ترغیب می‌کرد.
[۱۷] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۲۱۷، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
وی در موضوع توحید، تعالیم اشعری را با آرای ابن سینا دربارۀ صفات خدا و عقاید کلامی سنوسی تلفیق کرد. از نظر او کسب علم، بویژه علم توحید ، بر تک‌تک مؤمنان واجب است، زیرا نه تنها آنان را از افتادن به ورطۀ کفر و شرک نجات می‌دهد، بلکه به ایشان یقین و آرامش می‌بخشد.

او آثاری در توحید و تصوف دارد، از جمله رساله‌ای به نام عقیده اهل السنة ، که بعدها برای سهولت درک و یادگیری خوانندگان، این اثر را به نظم درآورد. وی همچنین بر این رساله شرحی مختصر با عنوان شرح نظم عقیده اهل السنة و شرحی مفصّل با نام مفتاح الجنة فی شرح عقیدة اهل السنة نوشت که هر سۀ این رساله‌ها در ۱۳۷۹ در دمشق به چاپ رسیدند. دیگر رساله‌های او در این باره عبارت‌اند از: سبیل السعادة فی معنا کلمتی الشهادة (دمشق ۱۳۴۷)؛ البحث الجامع فی ما یتعلق بالصنع و الصانع (دمشق ۱۳۷۴)؛ و الحدائق الندیة فی الدروس التوحیدیة که چاپ نشده‌است.
[۱۸] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۵، بیروت ۱۹۹۸م.
[۱۹] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۶، بیروت ۱۹۹۸م.
[۲۰] پاورقی ۱، ابوالقاسم سعدالله، ج۷، ص۱۵۶، تاریخ الجزائر الثقافی، بیروت ۱۹۹۸م.

آثار هاشمی در تصوف اغلب شامل رسالاتی است که در پاسخ به پرسشهای‌ مریدانش نوشته‌است. آثار او در این باره عبارت‌اند از: شرح شطرنج العارفین، منسوب به ابن‌عربی
[۲۱] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۴۰، بیروت ۱۹۹۸م.
و الحِلُّ السَدید لما اِستَشکله المرید من جواز الأخذ عن المرشدین، که در آن به ذکر شرایطی پرداخته‌ است که مریدان در آن مجازند شیخ یا طریقت خود را تغییر دهند.
[۲۲] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۴، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.

او همچنین اثری به نام معراج التشوف الی حقائق التصوف دارد که تاکنون چاپ نشده است.
[۲۳] ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۳۹ـ۱۴۰، بیروت ۱۹۹۸م.

القول الفصل القویم فی بیان المراد من وصیة الحکیم (دمشق ۱۳۷۶) نیز رساله‌ای است که در آن به احوال سیاسی و اجتماعی مسلمانان پرداخته و ایشان را از تفرقه بر حذر داشته‌است.
[۲۴] عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۲، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.


(۱) محمد هاشمی تلمسانی، شرح شطرنج العارفین، (بی‌جا) (بی‌تا).
(۲) ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، بیروت ۱۹۹۸م.
(۳) عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
(۴) محمدسعید کردی، الجنید، دمشق ۱۳۶۸/۱۹۴۸م.
(۵) عادل نویهض، معجم اعلام الجزائر، بیروت ۱۹۷۱م.

۱. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۲. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۳۹، بیروت ۱۹۹۸م.
۳. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۴. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۱۶، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۵. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۴۹۹ـ۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۶. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۷. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۰، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۸. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۷ـ۵۰۹، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۹. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۱، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۱۰. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۳ـ۵۰۴، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۱۱. ↑ محمدسعید کردی، الجنید، ج۱، ص۱۴۵، دمشق ۱۳۶۸/۱۹۴۸م.
۱۲. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۶، بیروت ۱۹۹۸م.
۱۳. ↑ عادل نویهض، معجم اعلام الجزائر، ج۱، ص۴۵، بیروت ۱۹۷۱م.
۱۴. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۱۵. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۶۶، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۱۶. ↑ محمد هاشمی تلمسانی، شرح شطرنج العارفین، ج۱، ص۱۸، (بی‌جا) (بی‌تا).
۱۷. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۲۱۷، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۱۸. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۵، بیروت ۱۹۹۸م.
۱۹. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۵۶، بیروت ۱۹۹۸م.
۲۰. ↑ پاورقی ۱، ابوالقاسم سعدالله، ج۷، ص۱۵۶، تاریخ الجزائر الثقافی، بیروت ۱۹۹۸م.
۲۱. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۴۰، بیروت ۱۹۹۸م.
۲۲. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۴، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.
۲۳. ↑ ابوالقاسم سعدالله، تاریخ الجزائر الثقافی، ج۷، ص۱۳۹ـ۱۴۰، بیروت ۱۹۹۸م.
۲۴. ↑ عبدالقادر عیسی، حقایق عن التصوف، ج۱، ص۵۰۲، حلبـ سوریه ۱۴۲۸/ ۲۰۰۷.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «هاشمی‌تلمسانی»، شماره.    




جعبه ابزار