نَطْف (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَطْف (به فتح نون و سکون طاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای چکیدن است که توام با صاف شدن و کم کم بودن می‌باشد. از مشتقات این واژه در
آیات قرآن نُطْفه (به ضم نون و سکون طاء) به معنای آب صاف شده و آب کم می‌باشد. این لفظ در
قرآن مجید دوازده بار آمده و همه درباره نطفه
انسان است.
نَطْف یکی از معانی نطف چکیدن است که توام با صاف شدن و کم کم بودن می‌باشد، گویند: «نَطَفَ الماء نَطْفاً: سال قلیلا قلیلا».
نُطْفه: به آب صاف شده و آب کم گفته‌اند؛
راغب گوید: «النُّطْفَةُ، الماء الصافی»؛
این عبارت در
صحاح و
قاموس و
اقرب نیز هست با قید «کم باشد یا زیاد».
طبرسی در ذیل
آیه ۵ حجّ (فَإِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ) فرموده: نطفه به معنی آب کم است، از مذکر و مؤنث و هر آب صاف را نطفه گویند
و در ذیل
(اِنَّا خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ اَمْشاجٍ) فرموده: اصل نطفه به معنی آب کم است، گاهی به آب زیاد نیز گفته شود.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در
خطبه ۵۹ نهج البلاغه درباره
خوارج فرمود:
«مَصَارِعُهُمْ دُونَ النُّطْفَةِ» که مرادش
رود نهروان است، یعنی: «قتلگاه آنها در کنار آن نهر است».
(شرح‌های خطبه:
)
مراد از نطفه را، نطفه مرد گفته‌اند، ولی در اغلب آیات اختصاص به نظر نمی‌آید بلکه ظاهرا نطفه مرد و زن هر دو مراد است، مثل:
(خَلَقَ الْاِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَاِذا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ) (انسان را از نطفه بى‌ارزشى آفريد؛ و اين موجود ضعيف سرانجام موجودى
فصیح، و مدافع گويا و آشكار خويش گرديد).
(وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ) (
خداوند شما را از خاكى آفريد، سپس از نطفه‌اى).
حتی
آیه:
(اَ لَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنی) (آيا او نطفه‌اى از
منی كه در
رحم ريخته مى‌شود نبود؟!)
بنا بر آنکه «منیّ» به معنی اندازه گرفته شده باشد، چنانکه در «منی» گذشت،
ولی مراد از
(ماءٍ دافِقٍ) (از آبى جهنده آفريده شده است)
و
(اَ فَرَاَیْتُمْ ما تُمْنُونَ) (آيا از نطفه‌اى كه در رحم مى‌ريزيد آگاهيد؟!)
نطفه مرد است.
اگر گویند در وقت
نزول قرآن مردم از نطفه زن خبر نداشتند؟ گوئیم: آری، ولی چه اشکال دارد که
خداوند هر دو را قصد کرده باشد؛ امروز می‌دانیم که انسان از نطفه مرد و زن هر دو بوجود می‌آید.
نطفه اگر در
آیات به معنی آب کم باشد مقصود آنست که بشر از آب کمی آفریده شده و اگر به معنی آب صاف شده باشد، نطفه چکیده و صاف شده وجود انسان است.
اگر گویند مبدء وجود انسان کرم کوچکی است از مرد (اسپرماتوزوئید) و سلّول مدوری است از زن (اوول)، آب صاف شده یا کم یعنی چه؟ گوئیم: سلّول مرد هر چه باشد در میان همان آب صاف شده و چکیده است و مردم جز آن نمی‌فهمیدند.
بعید نیست که مراد از «نطفه» در آیات خود سلول زن و مرد بوده باشد که هر دو چکیده و جدا شده از وجود زن و مرد است؛ این سخن در نظر نگارنده از همه آنچه گفته شد قوی‌تر است، خاصّه آنکه نطفه در همه جا از قرآن
نکره آمده یعنی چکیده به خصوص.
در خاتمه ناگفته نماند: در
خطبه ۴۸ نهج البلاغه درباره
نهر فرات فرموده:
«وَ قَدْ اَرَدْتُ اَنْ اَقْطَعَ هَذِهِ النُّطْفَةَ اِلَی شِرْذِمَةٍ مِنْکُمْ مُوَطِّنِینَ اَکْنَافَ دِجْلَةَ»؛
(و من خود تصميم گرفتم از فرات بگذرم، و به سوى گروهى از شما كه در اطراف
دجله مسكن گزيده‌اند رهسپار شوم).
(شرح‌های خطبه:
) در این کلام نطفه در آب کثیر به کار رفته است.
این لفظ در
قرآن مجید دوازده بار آمده و همه درباره نطفه
انسان است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "نطف"، ج۷، ص۷۸.
