نماز شب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از نمازهایی که در
آیات قرآن به آن اشاره شده، «نماز شب» است.
مأمور بودن
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به
تهجّد و نماز شب:
۱. «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً
مَحْمُوداً؛
و پاسى از شب را از
خواب برخيز، و
قرآن و
نماز بخوان. اين يك وظيفه اضافى براى توست؛ اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستايش برساند.»بنابرقولى، مقصود از «من الليل فتهجد ...» نماز شب است.
۲. «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ؛
ولى ما آنچه را
زمین از بدن آنها مى‌كاهد؛ مى‌دانيم و همه ذرّات آن را گردآورى مى‌كنيم و نزد ما كتابى است كه همه چيز در آن محفوظ است.»
۳. «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ؛
همچنين به هنگام شب او را تسبيح گوى و نيز به هنگام پشت كردن ستارگان (و طلوع صبح).»
۴. «يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ • قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا • نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا • أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ
الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا؛
اى جامه به خود پيچيده! شب را، جز كمى، به پاخيز. نيمى از شب را، يا كمى از آن كم كن، يا بر نصف آن بيفزا،
وقرآن را با تامّل و دقت بخوان. به يقين نماز و عبادت شبانه گامى استوارتر و گفتارى پايدارتر است.»
۵. «إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ ...؛
پروردگارت مى‌داند كه تو و گروهى از آنها كه با تو هستند نزديک دو ثلث از شب يا نصف يا ثلث آن را به پا مى‌خيزيد....»
۶. «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا؛
و پاسى از شب را براى او
سجده كن، و مقدارى طولانى از شب، او را تسبيح گوى.»
استحباب نماز شب و تهجّد بر
مؤمنان:
۱. «الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ؛
آنها كه در مسير اطاعت و ترک گناه، استقامت مى‌ورزند؛ راستگو هستند؛ در برابر خدا
خضوع، و در راه او
انفاق مى‌كنند؛ و در سحرگاهان از خداوند، آمرزش مى‌طلبند.»در روايت منقول از
امام صادق علیه‌السلام «والمستغفرين بالاسحار» به نماز شب تفسير شده است.
۲. «إِنَّما يُؤْمِنُ بِآياتِنَا الَّذِينَ إِذا ذُكِّرُوا بِها خَرُّوا سُجَّداً ... • تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً ...؛
تنها كسانى به آيات ما ايمان مى‌آورند كه هر وقت اين آيات به آنان يادآورى شود به سجده مى‌افتند ... پهلوهايشان از بسترها دور مى‌شود و شبانگاه به پا مى‌خيزند و رو به درگاه خدا مى‌آورند و پروردگار خود را با بيم و اميد مى‌خوانند....»
۳. «كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ؛
آنها كمى از شب را مى‌خوابيدند، و در سحرگاهان
استغفار مى‌كردند.»
۴. «إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ ... فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ
الْقُرْآنِ ... فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنْهُ ...؛
پروردگارت مى‌داند كه تو و گروهى از آنها كه با تو هستند نزديک دو ثلث از شب يا نصف يا ثلث آن را به پا مى‌خيزيد؛ ... اكنون آنچه براى شما ميسّر است
قرآن بخوانيد. ... پس آنچه براى شما ممكن است از آن
تلاوت كنيد....»
یازده رکعت نافله شب است که هشت رکعت آن
نماز شب سپس دو رکعت
نماز شفع و بعد از آن یک رکعت
نماز وتر است و نماز وتر با نماز شفع بافضیلت‌ترین قسمت نماز شب است و نافله نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اکتفای به نماز شفع و وتر بلکه در تنگی وقت به خصوص نماز وتر جایز است، ولی خواندن تنها نماز وتر در غیر تنگی وقت باید به قصد
رجاء باشد.
وقت نافله شب از نصف شب تا سپیده صادق است و
سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر شب است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به
سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام وقت نافله شب) پخش شود، چنان که روش
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود.
مسافر و جوانی که
خوف آن را دارد که نماز شب را در وقتش نتواند بخواند، می‌توانند نافله شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هر کسی که دارای
عذر باشد - مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد - می‌تواند قبل از نصف شب آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا.
نشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آنها - حتی در حال اختیار - جایز است، لیکن بهتر آن است که در چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته، یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنا بر این نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک رکعت می‌خواند.
قضای نمازهای نافله شبانه‌روزی،
مستحب است، و ترک قضای آنها در صورتی که به خاطر جمع کردن دنیا، آنها را ترک نموده،
کراهت مؤکّد دارد. و کسی که نمی‌تواند آنها را قضا نماید، برای او مستحب است که به مقدار توانایی‌اش
صدقه بدهد و کمترین صدقه آن است که برای هر دو رکعت، یک مدّ (حدود ده سیر گندم مثلًا) صدقه بدهد و اگر نتوانست، برای هر چهار رکعت، یک مدّ صدقه بپردازد و اگر نتوانست، یک مدّ برای نمازهای مستحبی شب و یک مدّ برای نمازهای مستحبی روز صدقه بدهد.
تهجد (قرآن).
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۴۵۸، برگرفته از مقاله «نماز شب». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
