نفس‌های سه‌گانه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علماى اخلاق براى
نفس (احساسات و غرايز و عواطف آدمى) سه مرحله قايلند كه در
قرآن مجید به آن‌ها
اشاره شده است:
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
• نخست «
نفس امّاره»،
نفس سركش است كه
انسان را به
گناه فرمان مى‌دهد و به هرسو مى‌كشاند و به همين مناسبت به آن «امّاره» اطلاق شده است.
در اين مرحله هنوز
عقل و
ایمان، آن
قدرت را نيافته كه
نفس سركش را مهار زند و آن را آرام كند، بلكه در بسيارى از موارد در برابر او تسليم مى‌شود و يا اگر بخواهد گلاويز شود
نفس سركش او را بر
زمین مى‌كوبد و شكست مى‌دهد. اين مرحله همان است كه در آيۀ ۵۳
سوره یوسف، در گفتار همسر
عزیز مصر به آن
اشاره شده است و همه بدبختی‌هاى انسان از آن است.
• مرحله دوم «
نفس لوّامه» است كه پس از
تعلیم و
تربیت و مجاهدت، انسان به آن ارتقاء مى‌يابد.
در اين مرحله ممكن است بر
اثر طغیان غرايز گهگاه مرتكب خلاف‌هايى بشود، امّا بلافاصله پشيمان مى‌شود و به ملامت و سرزنش خويش مى‌پردازد و تصميم بر جبران گناه مى‌گيرد و
دل و
جان را با
آب توبه مى‌شويد و به تعبير ديگر در مبارزۀ عقل و
نفس گاهى عقل اين مرحله همان است كه
قرآن مجید در
سوره قیامت (آيات/ ۱ و ۲) به آن
سوگند ياد كرده، سوگندى كه نشانۀ
عظمت آن است.
• مرحله سوم «
نفس مطمئنّه» است و آن مرحله‌اى است كه پس از تصفيه و
تهذیب و تربيت كامل، انسان به مرحله‌اى مى‌رسد كه غرايز
سركش در برابر او رام مى‌شوند و سپر مى‌اندازند و توانايى پيكار با عقل و ايمان در خود نمى‌بينند، چرا كه عقل و ايمان آن‌قدر نيرومند شده‌اند كه غرايز
نفسانى در برابر آن توانايى چندانى ندارند.اين همان مرحلۀ آرامش و سكينه است كه بر اقيانوس‌هاى بزرگ
حکومت مى‌كند، اقيانوس‌هايى كه حتى در برابر سخت‌ترين طوفان‌ها، چين و شكن بر
صورت خود نمايان نمى‌سازد، اين مقام انبياء و اوليا و پيروان راستين آن‌هاست، آنهايى كه در مكتب مردان خدا درس ايمان و
تقوا آموختند و سال‌ها به تهذيب
نفس پرداختند و
جهاد اکبر را به مرحلۀ نهايى رساندند.
اين همان است كه قرآن در
سوره فجر (آيات ۲۷ تا ۳۰) به آن اشاره كرده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «نفس‌های سه‌گانه»، ج۴، ص ۴۹۸.
