نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«نضد
القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیة»، اثر عربی
مقداد بن عبدالله سیوری حلی (متوفای ۸۲۶ ق)، معروف به
فاضل مقداد ، از شاگردان مبرز
شهید اول ، است و در تنقیح، ترتیب، تنظیم و تجدید نگارش کتاب «
القواعد و الفوائد » شهید اول نگارش یافته؛ بی آنکه مؤلف، چیزی بر اصل کتاب بیفزاید، مگر در مسئله قسمت که آن را در آخر کتاب آورده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق، یک مدخل، یک مقدمه و دو قطب، است.
نویسنده، نخست کتاب شهید اول را با حذف زواید و مکررات، پیراسته کرده و نامش را «
جامع الفوائد فی تلخیص القواعد » گذاشته است و بعد از آن، کتاب را به ترتیب فروع فقهی، مرتب کرده و نام حاضر را بر آن نهاده است. در این کتاب، نویسنده، جز باب قسمت، چیزی را بر کتاب شهید اول نیفزوده است.
مقدمه محقق، پس از تعریف مختصری از کتاب، به بیان گوشه‌ای از زندگی نامه، اساتید، شاگردان و آثار مؤلف، اختصاص یافته است.مؤلف، در مقدمه، پس از تعریف اصطلاحی و موضوعی
فقه و آنچه که متعلق به آن است، به اثبات واجب بودن افعال بر طبق مصالح عباد پرداخته و اقسام
خطابات شرعیه را توضیح داده است.
قطب اول، در بر دارنده پنج مطلب است:
مطلب اول در مورد اقسام حکم، و دارای دو فصل است:
۱. فصل اول در باره
اقتضاء (مشتمل بر این مباحث است؛
واجب ، چیزی است که تارک آن، اگر بدلش را به جا نیاورد، مذمت می‌شود؛
خطاب شارع ، گاهی به جزیی تعلق می‌گیرد و گاهی به کلی، لذا برخی واجب را به کلی علی الاطلاق و غیر آن، تقسیم کرده‌اند؛
امر تخییری ، به
قدر مشترک بین واجبات تعلق می‌گیرد؛ واجب، به
فوری و
غیر فوری تقسیم می‌شود؛
سنت ، گاهی مترادف با
مستحب استعمال می‌شود و...) ؛
۲. فصل دوم در باره
اقسام وضع (شامل این مباحث:
سبب ، یا معنوی است یا وقتی؛
علت ، باید با حکمی که مترتب بر آن شده، مناسبت داشته باشد؛ سبب، گاهی قولی است مانند
عقود ،
ایقاعات ،
تکبیرة الاحرام و... و گاهی فعلی، مانند
صید ،
التقاط ،
حیازت ،
احیاء موات ،
کفر ،
زنا ،
سرقت ،
قتل نفس و... ؛ سبب و
مسبب ، به اعتبار
زمان مقارنت و عدم آن، تقسیمات گوناگونی دارند؛ سبب و مسبب، گاهی متحد و گاهی متعددند و در صورت تعدد، گاهی با یک دیگر
تداخل می‌کنند؛ تعریف و
اقسام شرط ؛ تعریف و
اقسام مانع و...) .
مطلب دوم درباره مقاصد و وسایل؛ و شامل این مباحث است:
متعلقات احکام ، عبارتند از
مقاصد بالذات که فی نفسها، متضمن مصالح و مفاسدند و وسایل، که طریق به
مصالح و
مفاسد می‌باشند؛ اقسام وسایل (
اجماع بر منع آن وجود دارد مثل
حفر چاه در مسیر مردم، اجماع بر جواز آن است مثل کاشتن
درخت انگور و اختلافی است مثل
بیع انگور به
خمر )؛ وسایل، به پنج بخش تقسیم می‌شوند و...
مطلب سوم در مورد آنچیزی است که بر
قواعد پنج گانه (
قاعده یقین ،
قاعده نیت ،
قاعده سبب یسر بودن
مشقت ،
قاعده نفی ضرر و
قاعده معتبر بودن دو مرتبه تکرار در عادت
حیض )، مترتب می باشد؛
مطلب چهارم در مورد پاره‌ای از
قواعد اصولی است؛ مانند (
قاعده لفظ ، یا دال بر کلی است یا دال بر کل،
قاعده اصل ، در
لفظ، حمل آن بر حقیقت واحده است،
قاعده لفظ صریح، در غیر بابش به کار نمی‌رود مگر با قرینه،
لفظ واحد، بر معنای حقیقی و مجازیش باهم حمل نمی‌شود،
قاعده داخل نبودن
مجاز در
منصوص و
قاعده آمدن صفت گاهی برای
تخصیص و گاهی برای توضیح)؛
مطلب پنجم پیرامون
قواعد و احکام متعدد و پراکنده بحث می کند و شامل
اقسام مطلق و
مقید ، تاویل در
ظواهر است نه در
نصوص ، گاهی حکم، بر خلاف
دلیل ثابت می‌شود، به خاطر معارضه با دلیلی قوی تر و...
قطب دوم، پیرامون ابواب مختلف فقهی، از جمله
عبادات می‌باشد و برخی از مطالب آن عبارت است از: بررسی معنای عبادت به قول مطلق؛ وجوب دوری از ریاء در عبادت؛ عبادات مشهوره؛ بعضی از احکام حیض؛
وجوب نماز در صورت دخول وقت؛
تعارض خاص و عام ؛ معنی «الصوم لی و انا اجزی به»؛
تقیه و توابع آن؛ اقسام
حقوق ؛ اقسام
یمین ؛ عدم جواز جمع بین
عوض و
معوض ؛ احکام چیزی که به صورت قهری در ملک
انسان وارد می‌شود و...
این کتاب، به اهتمام سید
محمود مرعشی و تحقیق سید
عبد اللطیف کوه کمری ، به چاپ رسیده است.تحقیق کتاب، از روی دو نسخه خطی آن صورت گرفته است. فهرست مطالب و فهرست منابع تحقیق، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها، توسط محقق، به ذکر منابع و توضیح برخی کلمات و عبارات متن پرداخته است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
