نشانه‌های ظهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نشانه‌های ظهور، پدیده‌های پیشین، هم‌زمان و پس از ظهور و مرتبط با آن هستند.
در آغاز، چند نکته مقدماتی را
تذکر داده و آن‌گاه به بررسی مشروح پاسخ می‌پردازیم:
مسئله
قیام حضرت
امام عصر (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) از مهم‌ترین حوادث
جهان است که عظمت آن موجب شده که صاحب آن
قیام، "موعود ادیان" و مصلح جهانی جهانیان
لقب گیرد.
چون ظهور ایشان از اهم وقایع است، باید همراه علایم و نشانه‌هایی گردد که تا آن موقع منعقد نشده. هم‌چنان‌که وقایع مهمی از قبیل مولود
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اموری از این دست، توأم با نشانه‌هایی مخصوص بوده.
فواید و ثمرات وجود این علایم در چند نتیجه خلاصه می‌شود:
برخی از آن علایم، چنان با عظمت‌اند که نوعی تجلیل و تعظیم
قیام و
قیام‌کننده (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) محسوب می‌گردد.
شماری از آن علایم، به منزله
تهدید و ایجاد
رعب در دل و سازمان،
دشمنان است.
عده‌ای هم، نوعی مژده و
بشارت برخی
منتظران می‌باشند.
بسیار خوب است که
مؤمنان از این علایم آگاه باشند تا دچار فریب نشده و هر حادثه‌ای را علامت ظهور ندانند که چه‌بسا امکان سوء استفاده "مهدیان دروغین" یا سایر عوامل نیرنگ از این ناآگاهی وجود دارد. در عین حال، غرق شدن در بررسی این نشانه‌ها نیز نکوهیده است که توضیح بیشتر در طی پاسخ بیان می‌شود.
نشانه‌های ظهور، (نگارنده، بحث را بر اساس آن‌چه امروزه مشهور است، پی گرفته؛ اما بر این باور است که تعریف مشهور نشانه‌های ظهور نادرست می‌نماید؛ چراکه بیشتر کسانی که نشانه‌های ظهور را تعریف کرده‌اند، به رخدادهای پیش از ظهور
تفسیر کرده‌اند، در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهد همه نشانه‌های حتمی ظهور پس از
ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) رخ خواهد داد؛ ازاینرو نشانه‌های
قیام یا نشانه‌های مهدی موعود را مناسب‌تر می‌داند. یا این‌که گفته شود نشانه‌های ظهور به این معناست که
حکایت از واقع شدن ظهور می‌کند.) عبارت است از آن دسته از رخدادها که بر اساس پیش‌بینی
معصومان (علیهم‌السلام)، پیش از ظهور یا در آستانۀ آن، یا هم‌زمان یا پس از ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) پدید می‌آید. پدید آمدن هریک از آن نشانه‌ها، نویدی از ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) و نزدیک‌تر شدن
قیام جهانی آن حضرت است.
نشانه‌های ظهور از یک نگاه، به چهار دسته
تقسیم می‌شود:
۱. نشانه‌هایی که با فاصله زمانی قابل توجهی پیش از ظهور رخ می‌دهند؛
۲. نشانه‌هایی که با فاصلۀ بسیار اندک، پیش از ظهور اتفاق می‌افتند (در آستانۀ ظهور)؛
۳. نشانه‌هایی که هم‌زمان با حادثۀ ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) رخ می‌دهند؛
۴. نشانه‌هایی که با فاصله‌ای اندک پس از ظهور و پیش از
قیام امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) اتفاق می‌افتند.
در منابع دینی، انبوهی از رخدادهای طبیعی و غیر طبیعی و دگرگونی‌های سیاسی - اجتماعی، از
نشانه‌های ظهور شمرده شده است.
روشن است درجۀ اعتبار و درستی همۀ این نشانه‌ها یکسان نیست، برخی در
منابع معتبر آمده و از نظر سند و دلالت استوار است. بعضی نیز در کتاب‌های غیر معتبر و به وسیلۀ افراد غیر موثق یاد شده است. برخی از این نشانه‌ها، فقط نشانۀ ظهور است و بعضی، هم نشانۀ ظهور و هم نشانۀ برپایی
قیامت می‌باشد. برخی نشانه‌ها، کلی و محوری است و بعضی بیانگر مسائل ریز و جزئی است که گاه، همۀ آن‌ها را می‌توان در عنوان واحدی گرد آورد؛ بنابراین به طور قطع نمی‌توان مشخص کرد نشانه‌های ظهور چه تعداد است. بر فرض هم که چنین کاری ممکن باشد، اهمیتی ندارد. مهم این است که فراوانی
روایات، به ما اطمینان می‌دهد که در آستانۀ
قیام مهدی موعود (علیه‌السلام)، حوادثی رخ خواهد داد که برخی چشمگیر و فراگیرند و بعضی نه چندان مهم و قابل‌توجه است.
نشانه‌های ظهور، گوناگون است و برشمردن همۀ این اقسام، نه‌چندان مفید است و نه لازم؛ چه آن‌که بسیاری از آن‌ها، نشانه‌های قطعی
ظهور نمی‌باشد. افزون بر این، از نگاه سند و محتوا نیز دارای اشکال است و درستی و نادرستی آن‌ها، خیلی روشن نیست؛ ازاینرو در تقسیم نشانه‌ها فقط به موارد ذیل بسنده می‌کنیم:
میان نشانه‌های ظهور، شماری از آن‌ها، علایم حتمی ظهور دانسته شده‌اند. منظور از نشانه‌های حتمی - مقابل نشانه‌های غیر حتمی - آن است که پدیدار شدن آن‌ها - بدون هیچ قید و شرطی - قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه‌ای که تا آن‌ها واقع نشود، حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) ظهور و
قیام نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی یا مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه‌ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‌ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن بازدارنده‌ها، پدید آمدن آن‌ها قطعی خواهد بود.
اشتباه اکثر مردم این‌جاست که می‌پندارند با حتمی شدن برخی علایم، باید موضوع "ظهور" را صددرصد وابسته به تحقق آن علایم دانست! واقعیت قضیه ـ طبق برخی روایات ـ گویای وابسته بودن امر ظهور به "
اراده الهی " است. حال فرقی نمی‌کند که چه علایمی محقق شده یا نشده. با این حساب، مفهوم علایم حتمی آن است که برخی نشانه‌ها احتمال در پی داشتن ظهور را بیشتر به همراه دارند (فقط احتمال بیشتر است نه وقوع صددرصد). حال روشن می‌شود که علایم غیر حتمی صرفاً با احتمال وقوع کم‌تری نسبت به علایم حتمی و ظهور قرار دارند.
با دقت در
حدیث زیر، دلیل آن‌گونه معنا کردن علایم حتمی و غیر حتمی را می‌یابید:
"داوود بن ابی‌القاسم نقل می‌کند که در حضور
امام جواد (علیه‌السلام) بودیم. سخن از (نشانه‌های ظهور و)
قیام و
خروج (شخصی به نام) سفیانی به میان آمد و این‌که در برخی
روایات گفته شده (که این از
علایم ظهور است) و حتماً واقع می‌شود. به
امام (علیه‌السلام) عرض کردم: آیا
خداوند در اصل وقوع یا ویژگی‌های امور حتمی نیز تغییر و دگرگونی (=بداء) ایجاد می‌کند] چنان‌که یا اصلاً محقق نمی‌شوند یا آن‌چنان که آن وعده‌های حتمی با آن مشخصات منعقد نمی‌گردند (؟ حضرت فرمودند: بله، امکان هرگونه تغییر و تصرف ـ حتی در امور حتمی ـ وجود دارد! گفتم: با این حساب می‌ترسیم که
خداوند در اصل ظهور و فرج
قائم (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) نیز ایجاد تغییر و انصراف (
بداء) کند!
حضرت پاسخ دادند: (این چنین نیست؛ چون)
قیام قائم (علیه‌السلام) از میعاد و وعده‌های (تغییرناپذیر) خداست".
حدیث‌پژوه و دانشور برجسته
"محدث نوری" (رحمة‌الله‌علیه) در این باره می‌نویسد:
"... غیر از مسئله ظهور و
خروج حضرت حجة بن الحسن المهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) که حتماً محقق خواهد شد و هیچ‌گونه تبدیل و تخلفی نخواهد داشت، سایر آن‌چه از
آیات و علامات پیش از ظهور و مقارن آن (آمده)، همه قابل تغییر و تبدیل و تقدیم (زودتر واقع شدن) و تأخیر (دیرتر رخ دادن) و... هست. حتی آن علایمی که در شمار نشانه‌های محتوم
ذکر شده! چه این‌که مراد از حتمی و محتوم ـ در آن اخبار ـ نه آن است که هیچ قابل تغییر نباشد و دقیقاّ مثل و همان را که فرمودند به همان نحو بیاید و واقع شود، بلکه مراد آن است که مرتبه‌ای از تأکید در آن وجود دارد که منافاتی با تغییر در مرحله‌ای از آن ندارد".
ازاینرو سزاوار است که همگی جهت هدف گران‌قدر آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور تلاش کنند و به جای دل‌واپسی‌های افراطی (که سر از یأس به
رحمت خدا و لطف
امام عصر درمی‌آورد)، درصدد دعای خالصانه و متضرعانه و ایجاد ورزیدگی جسمی و روحی باشند تا چشمه
رحمت الهی به جوشش در آید و "
فرشته درآید" و این‌ها در گرو معرفت‌اندوزی فزون‌تر به
دین و انجام واجبات و ترک
گناهان است.
از روایات فراوانی که در میان آن‌ها روایات صحیح نیز وجود دارد، حتمی بودن نشانه‌های پنج‌گانه ذیل استفاده می‌شود:
«خمس قبل
قیام القائم من العلامات الصّیحة و السّفیانیّ و الخسف بالبیداء و
خروج الیمانیّ و قتل النّفس الزّکیّة»؛ «
خروج سفیانی،
قیام یمانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیّه و خسف در بیداء».
ابی
حمزه ثمالی می‌گوید: "به حضرت
امام جعفرصادق (علیه‌السلام) عرض کردم که پدرتان حضرت
امام محمدباقر (علیه‌السلام) می‌فرمودند:
خروج شخصی به نام
سفیانی از امور حتمی است و انعکاس ندایی در
آسمان نیز حتمی است و
طلوع خورشید از مغرب حتمی است و چند چیز دیگر هم نام بردند که آن را حتمی می‌دانستند.
حضرت
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نیز گفتار پدر بزرگوارشان را این‌گونه تکمیل فرمودند: و نیز اختلاف بنی‌فلان (شاید بنی امیه یا همان جبهه باطل است) از امور حتمی است؛ و کشته شدن "نفس زکیه" حتمی است و
خروج و
قیام قائم (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم حتمی، بلکه میعاد یقینی است. پرسیدم: درباره علامت ندای آسمانی توضیح دهید! ؟ پاسخ فرمودند: در آغاز روزی منادی با صدایی بلند ـ آن‌گونه که هر ملتی با
زبان خودش آن را می‌فهمد ـ فریاد می‌زند:
"الا ان الحق فی علی و شیعته؛ بدانید که حق با
علی (علیه‌السلام) و
شیعیان اوست"؛ و در آخر روز هم
ابلیس ندا می‌دهد: "الا ان الحق فی سفیانی و شیعته؛ بدانید که
حق با سفیانی و پیروان اوست".
این موقع است که نااستواران در حق (اهل
باطل) به
شک می‌افتند".
منظور از "
نفس زکیه"، انسان بسیاری بزرگواری است که از طرف
امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) مأموریت برای
تبلیغ دارد؛ اما در
کعبه (مابین رکن و مقام) به شهادت می‌رسد.
و نیز "سفیانی"، شخصی از معاندین است که به قصد مقابله با حضرت برمی‌خیزد و در سرزمینی به نام "بیداء" (در یمن) ـ به امر
خدا ـ با لشکریانش به
زمین فرو خواهند رفت.
در برابر نشانه‌های حتمی، نشانه‌های غیر حتمی قرار دارد؛ یعنی مقید و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‌ها، پدید می‌آید. به عبارت دیگر، نشانه‌های غیر حتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‌ها
امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ظهور کند.
پاره‌ای از نشانه‌های غیر حتمی از این قرار است:
۱. مرگ و میرها، زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های فراگیر؛
۲.
خسوف و کسوف نابه‌هنگام؛
۳. بارش باران‌های فراوان و... .
بر اساس روایاتی چند، شماری از نشانه‌های ظهور، متصل به آن خواهد بود؛ به گونه‌ای که بین آن‌ها و ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) فاصلۀ چندانی نباشد. البته این‌که فاصلۀ آن نشانه‌ها تا ظهور، چه مدت و یا چند روز است، به طور دقیق روشن نیست؛ ولی قدر مسلم آن است که فاصله زیاد نیست و احتمالا، مجموعه نشانه‌های متصل به ظهور، در همان سال
ظهور یا سال پیش از آن، رخ می‌دهد. بر این اساس تردیدی نیست که شماری از نشانه‌های ظهور، نزدیک ظهور و متصل به آن واقع می‌شود. در مقابل، نشانه‌های غیر متصل است که در طول
تاریخ در دوران
غیبت کبرا اتفاق افتاده و خواهد افتاد.
پدید آمدن نشانه‌های ظهور - همچون واقع شدن دیگر پدیده‌ها - به روال طبیعی و عادی است؛ ولی پیش‌گویی برخی از آن‌ها، به گونه‌ای در روایات بازتاب یافته که به نظر می‌رسد، واقع شدن آن‌ها به طور عادی، غیرممکن می‌نماید و تحقق آن‌ها به صورت غیرطبیعی در چهارچوب
معجزه خواهد بود؛ برای نمونه طلوع خورشید از مغرب و صیحه آسمانی، اگر همان معنای ظاهری آن‌ها مراد باشد، باید به گونه معجزه رخ دهد؛ زیرا پدیدار شدن چنین اموری، به طور عادی ممکن نیست. البته شاید بعضی از این نشانه‌ها، معنای کنایی و رمزی داشته باشد و به رخدادهایی اشاره کند که پیدایی آن‌ها به گونۀ عادی امکان دارد.
در پایان، گفتنی است در منابع روایی حدیث‌های فراوانی دربارۀ نشانه‌های ظهور وجود دارد. اسناد این روایات، بیشتر ضعیف و غیر قابل
اعتماد است. از نگاه دلالت نیز، هماهنگی و
انسجام لازم بین آن‌ها نیست و پاره‌ای از آن‌ها دگرگون و دست‌خوش تغییراتی شده‌اند.
اینک با انبوهی از روایات صحیح و غیر صحیح در زمینۀ نشانه‌های ظهور، روبه‌رو هستیم که دست‌کم، شماری از آن‌ها از آفت
جعل و
تحریف مصون نمانده است. بدبختانه کتاب‌هایی نیز وجود دارد که در آن‌ها از سر جهل یا به عمد، به این امر دامن زده شده است. البته برخی با گردآوری این روایات، خواسته‌اند اصل آن‌ها محفوظ بماند و نیز بنمایانند که همگان، در اصل
ظهور مهدی (علیه‌السلام) اتفاق نظر دارند؛ بنابراین التزام به درستی همۀ این روایات مشکل است و در بررسی نشانه‌های ظهور، احتمال جعل و
تحریف و دسیسه‌های دستهای پنهان سیاست را نباید نادیده گرفت.
ناگفته نماند وجود مواردی از جعل و تحریف، در نشانه‌های ظهور یا وجود
مدعیان دروغین هیچ‌گاه دلیل نمی‌شود همۀ
روایات از اعتبار بیفتد یا اصل همۀ نشانه‌ها زیر سؤال برود؛ زیرا دستهای از این نشانه‌ها مسلّم و قطعی است. هم‌چنین وجود پاره‌ای اشکالات و ضعف‌ها در نشانه‌های ظهور و احتمال تحریف و تغییر در آن‌ها از سوی دشمنان یا ادعاهای واهی برخی شیادان دربارۀ اصل
مهدویت، هیچ‌گاه به اصل مهدویت و
اعتقاد به ظهور
قائم (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) آسیبی نمی‌رساند؛ زیرا اعتقاد به مهدویت و ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) مورد اتفاق
فریقین است و با
تواتر ثابت شده است و هرگز خدشه‌ای در آن وارد نمی‌گردد.
از آن‌جا که در منابع دینی،
قیام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، یکی از نشانه‌های برپایی
قیامت شمرده شده است؛ پاره‌ای از نشانه‌های ظهور، نشانه‌های
قیامت نیز شمرده می‌شود.
امام علی (علیه‌السلام) در این‌باره فرمود:
پیامبر گرامی اسلام (صلي‌الله‌عليه‌وآله) فرمود:
«به ناگزیر ده چیز پیش از برپایی
قیامت خواهد بود:
سفیانی،
دجّال، دود، دابه،
خروج قائم (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف)،
طلوع خورشید از مغرب خود، فرود آمدن
حضرت عیسی (علیه‌السلام)، فرو رفتن در مشرق و فرو رفتن در
جزیرة العرب و آتشی که از قعر عدن بیرون خواهد آمد، تا مردم را به سوی محشر سوق دهد».
فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۴۵، برگرفته از مقاله «نشانه‌های ظهور». پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نشانه‌های ظهور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۲.
