نسبت ایجابی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نسبت ایجابی، به‌معنای ربط بین
موضوع و
محمول یا
مقدم و
تالی در
قضایای موجبه است.
نسبت حکمیه، وصف واقع شدن محمول برای موضوع، یا تعلق محمول به موضوع است. مثلاً برای حکم به این که «
زمین کروی است» ابتدا باید
تصور «
زمین»، «
کروی»، و «
کرویت زمین» در
ذهن بیاید، و همین تصور اخیر تصور نسبت حکمیه است، حال پس از این که ذهن دلائل کافی برای
کرویت زمین حاصل کرد، اذعان بدان نسبت می‌کند و همین اذعان به نسبت حکمیه،
تصدیق یا
حکم نامیده می‌شود. نسبت به اعتبار موجبه یا سالبه بودنِ قضیه، به نسبت ایجابی و نسبت سلبی منقسم می‌شود. نسبت ایجابی مربوط به
قضایای موجبه است، مانند: «زید هو عالم»، و نسبت سلبی مربوط به
قضایای سالبه است، مانند: «زید لیس هو عالم». لفظ «هو» در اینجا بر نسبت ایجابی، و لفظ «لیس هو» بر نسبت سلبی دلالت دارد.
نسبت ایجابی بر دو قسم است: نسبت اثباتی، و نسبت اتحادی. این تقسیم، با توجه به دو قسم
حمل (
حمل اول ذاتی و
حمل شایع صناعی) است. نسبتِ موجود در حمل اول ذاتی را
نسبت اتحادی گویند؛ زیرا در حمل اول ذاتی بین موضوع و محمول، رابطه اتحادی و این‌همانی برقرار است. و نسبتِ موجود در حمل شایع صناعی را
نسبت اثباتی گویند، زیرا در این نوع حمل، بین موضوع و محمول تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی برقرار است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «نسبت ایجابی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۲۵.
