نسبت ایجابی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نسبت ایجابی، به‌معنای ربط بین
موضوع و
محمول یا
مقدم و
تالی در
قضایای موجبه است.
نسبت حکمیه، وصف واقع شدن محمول برای موضوع، یا تعلق محمول به موضوع است. مثلاً برای حکم به این که «زمین کروی است» ابتدا باید
تصور «زمین»، «کروی»، و «کرویت زمین» در
ذهن بیاید، و همین تصور اخیر تصور نسبت حکمیه است، حال پس از این که ذهن دلائل کافی برای کرویت زمین حاصل کرد، اذعان بدان نسبت می‌کند و همین اذعان به نسبت حکمیه،
تصدیق یا
حکم نامیده می‌شود. نسبت به اعتبار موجبه یا سالبه بودنِ قضیه، به نسبت ایجابی و نسبت سلبی منقسم می‌شود. نسبت ایجابی مربوط به
قضایای موجبه است، مانند: «زید هو عالم»، و نسبت سلبی مربوط به
قضایای سالبه است، مانند: «زید لیس هو عالم». لفظ «هو» در اینجا بر نسبت ایجابی، و لفظ «لیس هو» بر نسبت سلبی دلالت دارد.
نسبت ایجابی بر دو قسم است: نسبت اثباتی، و نسبت اتحادی. این تقسیم، با توجه به دو قسم
حمل (
حمل اول ذاتی و
حمل شایع صناعی) است. نسبتِ موجود در حمل اول ذاتی را
نسبت اتحادی گویند؛ زیرا در حمل اول ذاتی بین موضوع و محمول، رابطه اتحادی و این‌همانی برقرار است. و نسبتِ موجود در حمل شایع صناعی را
نسبت اثباتی گویند، زیرا در این نوع حمل، بین موضوع و محمول تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی برقرار است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «نسبت ایجابی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۲۵.
