بلاء (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلاء (به فتح باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای امتحان و آزمایش از
بَلِیَ (به فتح باء و کسر لام) به معنای کهنه شدن گرفته شده است.
بَلاء به معنای
امتحان و آزمایش از
بَلِیَ به معنای کهنه شدن گرفته شده است. گویند: «بَلِیَ الثوبُ بِلًی و بَلَاءً» یعنی لباس کهنه شد.
امتحان را از آنجهت ابتلاء گویند که گویا ممتحن، امتحان شده را از کثرت امتحان کهنه میکند. به
غم و اندوه از آن سبب بلاء گویند که بدن را کهنه و فرسوده میکند.
تکلیف را بدان علت بلاء گویند که بر بدن گران است (و آن را فرسوده میکند) و یا اینکه آن امتحان است.
۱-
(وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّیِّئاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) (و آنها را با نيكىها و بدىها آزموديم، شايد بازگردند.)
آیه صریح است در اینکه امتحان هم با
نعمت و هم با
نقمت میشود، نظیر آن آیه
(وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ) (و شما را با بديها و خوبيها آزمايش مىكنيم؛ و به سوى ما بازگردانده مىشويد.)
است و همچنین آیهی
(فَاَمَّا الْاِنْسانُ اِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ)(امّا
انسان هنگامى كه پروردگارش او را براى آزمايش، گرامى مىدارد و نعمت مىبخشد مغرور مىشود و مىگويد: «پروردگارم مرا گرامى داشته است!»)
علی هذا نعمت و بلا هر دو امتحان است. نمیشود گفت: صاحب نعمت در نزد خدا عزیز و شخص مبتلا در پیش خدا خوار است، باید دید در مقابل نعمت و بلا، چه عملی و چه صبری و یا شکری و عبرتی از وی دیده میشود.
۳-
(هَلْ اَدُلُّکَ عَلی شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْکٍ لا یَبْلی) «آیا تو را بدرخت همیشگی و به پادشاهی که کهنه نمیشود و همیشگی است راهنمائی کنم؟»
۴-
(یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ) «روزی که نهانها امتحان شوند پس برای او نه نیروئی است که آنها را بپوشاند و نه کمکی»
مراد از سرائر، اعمال و افکار آدمی است و امتحان شدن آنها توام با ظهور حقائق آنهاست لذا بعضی «تبلی» را آشکار شدن گفتهاند، قریب به این مضمون است آیهی
(هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما اَسْلَفَتْ) «در آنجا هر نفس آنچه را از پیش فرستاده امتحان میکند»
و بد و خوب آن را میداند و آن توام با آشکار شدن عمل است.
۵-
(وَ اِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ اَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فِی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ) (و نيز به ياد آوريد آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مىدادند: پسران شما را سرمىبريدند؛ و زنان شما را براى كنيزى زنده نگه مىداشتند. و در اينها، آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان بود.)
در این آیه، ممکن است
(ذلِکُمْ) اشاره به عذاب و ممکن است اشاره به
(نَجَّیْناکُمْ) باشد، در صورت اوّل بمعنی
مصیبت و اندوه و در صورت دوّم امتحان نعمتی است. در
المنار به هر دو اشاره گرفته است.
همچنین است
آیه ۱۴۱ اعراف و
۶ ابراهیم۶-
(وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً) (و خدا مىخواست تا
مؤمنان را از اين طريق به خوبى امتحان كند؛)
طبرسی در ذیل
آیه ۴۹ بقره میگوید: بلاء در
خیر و
شرّ هر دو به کار میرود و اِبْلَاء فقط در انعام، علی هذا مراد از ابلاء در آیه فوق امتحان نیکوست.
راجع به امتحان که امتحان خداوندی چگونه است؟ به «فتن» رجوع شود.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بلی»، ج۱، ص۲۲۹.