مُکاتَبَه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُکاتَبَه: (فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ) «مُکاتَبَه» از مادّه «
کتابت» و
«كِتابَت» در اصل از مادّه «
کتب» (بر وزن كسب) به معناى «جمع» است و اين‌كه: نوشتن را كتابت مى‌گويند به خاطر آن است كه حروف و كلمات را در يک عبارت جمع مى‌كند و چون در «مكاتبه» قراردادى ميان مولا و
عبد نوشته مى‌شود آن را «مكاتبه» ناميده‌اند.
«عقد مكاتبه» يک نوع
قرارداد است كه ميان اين دو نفر بسته مى‌شود و عبد موظف مى‌گردد، از طريق كسب آزاد، مالى تهيه كرده و به اقساطى كه براى او قابل تحمل باشد به مولا بپردازد و آزادى خود را باز يابد و دستور داده شده است كه مجموع اين اقساط، بيش از قيمت عبد نباشد و نيز اگر به عللى عبد، از پرداختن اقساط عاجز شد، بايد از
بیت‌المال و سهم زكات اقساط او پرداخته و آزاد گردد، حتى بعضى از فقهاء تصريح كرده‌اند: اگر زكاتى به مولا تعلق گيرد، خود او بايد اقساط بدهى عبد را از باب زكات حساب كند. اين عقد يک
عقد لازم است و هيچ يک از طرفين
حق فسخ آن را ندارد. (البته مكاتب بر دو قسم است: مطلق و مشروط. در مكاتب مطلق به هر مقدار كه عبد پرداخت كند آزاد مى‌شود و اما در مشروط تا آخرين قسط را نپردازد، هيچ آزادى ندارد).
(وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّى يُغْنِيَهُمْ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ الَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْرًا وَ آتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ وَ لَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ مَن يُكْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) (و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى‌يابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا
خداوند از فضل خود آنان را بى‌نياز گرداند و آن بردگانتان كه خواستار قرار داد براى آزادى هستند، با آنان قرارداد ببنديد اگر صلاحيت زندگى مستقل را در آنان احساس مى‌كنيد و چيزى از مال خدا را كه به شما داده است به آنان بدهيد و كنيزان خود را براى دستيابى شما به متاع ناپايدار زندگى دنيا مجبور به خودفروشى نكنيد. به خصوص اگر خودشان مى‌خواهند پاک بمانند و هركس آن‌ها را بر اين كار اجبار كند، سپس پشيمان گردد و
توبه كند خداوند بعد از اين اجبار كردن آن‌ها آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: مراد از كتاب مكاتبه است، (به اين‌كه صاحب برده با برده قرار بگذارد كه بهاى خود را از راه كسب و كار به او بپردازد و آزاد شود) و ابتغاء مكاتبه اين است كه برده از مولاى خود در خواست كند كه با او مكاتبه نمايد، به اين‌كه مالى را از او بگيرد و او را آزاد كند در اين آيه شريفه به صاحبان برده سفارش فرموده در خواست بردگان را بپذيرند، البته در صورتى كه در ايشان چيزى سراغ دارند و مراد از خير، صلاحيت آزاد شدن ايشان است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُکاتَبَه»، ص۵۴۷.
