مُشْفِق (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُشْفِق:(مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ) قابل توجّه اين كه «خشيت» به معناى هرگونه ترسى نيست بلكه ترسى است كه توأم با تعظيم و احترام باشد و همچنين
«مُشْفِق» از مادّه
«اشفاق» به معناى خوف و ترسى است آميخته با محبت و احترام (چون در اصل از مادّه «شفق» گرفته شده كه روشنى آميخته با تاريكى است). بنابراين، ترس آنها از
خداوند، همچون ترس
انسان از يک حادثه وحشتناک نيست، و همچنين «اشفاق» آنها همچون بيم انسان از يک موجود خطرناک نمى‌باشد، بلكه ترس و اشفاقشان آميزه‌اى است از احترام، عنايت و توجه، معرفت و احساس مسئوليت.
اما در
سوره مؤمنون، از آن‌جا كه «خشيت» بيشتر جنبه قلبى دارد و «اشفاق» جنبه عملى را شامل مى‌شود، ذكر اين دو، به صورت علت و معلول در آيه، روشن مى‌سازد كه آنها كسانى هستند كه ترس آميخته با عظمت خدا در دل‌هايشان جاى كرده است و آثار آن در عملشان و مراقبت‌هايشان نسبت به دستورات الهى نمايان است. و به تعبير ديگر «اشفاق» مرحله تكامل «خشيت» است كه در عمل اثر مى‌گذارد، و به پرهيز از گناه و انجام مسئوليت‌ها وا مى‌دارد. و به طورى كه «
راغب» در «
مفردات» مى‌گويد: اين ماده هنگامى كه با كلمه «من»
متعدى شود، مفهوم «خوف» در آن ظاهرتر است، و هنگامى كه با كلمه «فى»
متعدى گردد، مفهوم «توجّه و عنايت» در آن بيشتر است.
اين كلمه، در اصل از مادّه «
شفق» گرفته شده، كه همان روشنى آميخته با تاريكى است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با مُشْفِق:
(يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَ هُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ) (آن‌چه پيش رو و پشت سر آنهاست (گذشته و آينده آنان) را مى‌داند؛ و آنها جز براى كسى كه خدا راضى به شفاعت براى او است شفاعت نمى‌كنند؛ و از ترس او بيمناكند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: مقصود از اين خشيت ترس از سخط و عذاب خدا است، اما ترسى كه توأم با امن از آن باشد، چون
ملائکه گناهى ندارند. اگر بگويى ملائكه با عصمتى كه خدا به ايشان داده، ديگر چرا مى‌ترسند؟ مى‌گوييم: عصمتى كه به آنان افاضه شده قدرت خداى را تحديد نمى‌كند، زمام ملک را از يد او خارج نمى‌سازد، پس او در هر حال قادر است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(إِنَّ الَّذِينَ هُم مِّنْ خَشْيَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ) (به يقين كسانى كه از خوف
پروردگارشان بيمناكند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ) ايشان از
قیامت مشفقند . راغب اضافه مى‌كند كه: اين ماده اگر با حرف من
متعدى شود (هم چنان كه در آيه قبلى اين طور بود) معناى خوف در آن بيشتر و ظاهرتر مى‌شود، و چون با حرف فى
متعدى شود معناى عنايت در آن ظاهرتر مى‌گردد، از قرآن كريم براى هر دو مثال آورده، يكى آيه
(إنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنا مُشْفِقِينَ) است كه اشفاق در آن با فى
متعدى شده، و آيه ديگر: مشفقون منها است كه با حرف من
متعدى شده است.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ) (مى‌گويند: «ما در ميان خانواده خود ترسان بوديم مبادا گناهان آنها دامن ما را بگيرد.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: راغب مى‌گويد:
اشفاق به معناى عنايتى آميخته با ترس است، چون مشفق نسبت به كسى كه به او اشفاق دارد هم محبت دارد و هم مى‌ترسد كه مبادا بلايى متوجه او گردد، و اين كلمه در قرآن آمده، مى‌فرمايد:
(وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ) ايشان از قيامت بيمناكند پس اين كلمه هر وقت با حرف من
متعدى شود معناى ترس در آن روشنتر از محبت است، و اگر با حرف فى
متعدى گردد معناى عنايت و محبت در آن روشنتر از ترس به ذهن مى‌رسد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، بر گرفته از مقاله «مُشْفِق»، ص۵۳۰.
