مُتَشابه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُتَشابه: (وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ) «مُتَشابه» از مادّه «
تشابُه» در اصل، به معناى چيزى است كه قسمت‌هاى مختلف آن، شبيه يكديگر باشد، به همين جهت به جمله‌ها و كلماتى كه معناى آن‌ها پيچيده است و گاهى احتمالات مختلف درباره آن داده مى‌شود،
«متشابه» مى‌گويند و منظور از
«متشابهات» قرآن همين است، يعنى آياتى كه معانى آن در بدو نظر پيچيده است،
و در آغاز، احتمالات متعددى در آن مى‌رود، اگرچه با توجّه به آيات محكم، تفسير آن‌ها روشن است. منظور از
«مُتِشابه» در
سوره زمر كلامى است كه قسمت‌هاى مختلف آن با يكديگر همرنگ و هماهنگ مى‌باشد، هيچ‌گونه تضاد و اختلافى در ميان آن‌ها نيست، خوب و بد ندارد، بلكه، يكى از يكى بهتر است. اين درست بر خلاف كلمات انسان‌ها است كه هر قدر در آن دقت شود، هنگامى كه گسترده و وسيع گردد، خواه ناخواه، اختلافات و تناقض‌ها و تضادهايى در آن پيدا مى‌شود، بعضى در اوج زيبايى است و بعضى كاملًا عادى و معمولى. بررسى آثار نويسندگان معروف و بزرگ، اعم از
نثر و
نظم، نيز گواه زنده اين مطلب است. اما كلام خدا،
قرآن مجید، اين‌چنين نيست، انسجام فوق العاده و همبستگى مفاهيم،
فصاحت و
بلاغت بى‌نظيرى كه در همه آياتش حاكم است، گواهى مى‌دهد كه از كلام انسان‌ها نيست.
ترجمه و تفاسیر
آیات مرتبط با
مُتَشابه:
(هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ) (او كسى است كه اين كتاب آسمانى را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن،
آیات محکم (صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مى‌باشد و پيچيدگى آيات ديگر، را بر طرف مى‌كند و بخشى ديگر، متشابه و پيچيده است. امّا آن‌ها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال آيات متشابه‌اند، تا فتنه‌انگيزى كنند و مردم را گمراه سازند و تفسير نادرستى براى آن مى‌طلبند درحالى‌كه تفسير آن‌ها را، جز
خدا و راسخان در علم، نمى‌دانند. آن‌ها كه به دنبال درک اسرار آيات
قرآن هستند مى‌گويند: ما به آن ايمان آورديم تمامى آن از جانب پروردگار ما است و جز خردمندان، متذكّر نمى‌شوند و اين حقيقت را درک نمى‌كنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: در آيه شريفه، كلمه محكمات در مقابل
(أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ) قرار گرفته، پس معلوم مى‌شود، همان‌طور كه گفتيم آيات
قرآن دو قسم هستند، آن دسته كه محكم است متشابه نيست و آن‌كه متشابه است محكم نيست و تشابه به معناى توافق چند چيز مختلف و اتحاد آن‌ها در پاره‌اى از اوصاف و كيفيات است و از سوى ديگر
قرآن را چنين توصيف كرده كه كتابى متشابه و مثانى است، به طورى كه پوست بدن مردم خدا ترس، از شنيدن آن جمع مى‌شود و فرموده:
(كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ...) و مسلما منظور از اين تشابه غير از آن تشابه است، منظور از اين آن است كه آيات اين كتاب (چه محكمش و چه متشابهش) از اين نظر كه يک اسلوب بى‌نظير دارند و همه آن‌ها در بيان حقايق و حكمت‌ها و هدايت به سوى حق صريح و اسلوبى متقن دارند، متشابه و نظير هم هستند و منظور از تشابه در آيه مورد بحث، (به دليل اين‌كه، در مقابل محكم قرار گرفته و نيز به قرينه اين‌كه، فرموده بيماردلان تنها آيات متشابه را گرفته، جار و جنجال بپا مى‌كنند و مى‌خواهند آن‌ها را به دلخواه خود
تاویل نمايند.) اين است كه آيات متشابه طورى است كه مقصود از آن براى فهم شنونده روشن نيست و چنان نيست كه شنونده به مجرد شنيدن آن، مراد از آن را درک كند، بلكه در اين كه منظور، فلان معنا است يا آن معناى ديگر ترديد مى‌كند و ترديدش بر طرف نمى‌شود تا آن كه به آيات محكم رجوع نموده و به كمک آن‌ها معناى آيات متشابه را مشخص كند و در نتيجه همان آيات متشابه نيز محكم شود، پس آيات محكم به خودى خود محكم است و آيات متشابه به وسيله آيات محكم، محكم مى‌شود.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَ مَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ) (خداوند بهترين سخن را نازل كرده، كتابى كه آياتش در لطف و زيبايى و عمق و محتوا همانند يكديگر است، آياتى مكرر دارد با تكرارى شوق‌انگيز كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى‌ترسند مى‌افتد، سپس برون و درونشان نرم و متوجّه ذكر خدا مى‌شود، اين هدايت الهى است كه هركس را بخواهد با آن راهنمايى مى‌كند و هر كس را خداوند گمراه سازد، هيچ راهنمايى براى او نخواهد بود.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(كِتاباً مُتَشابِهاً) يعنى كتابى است كه هر قسمتش شبيه ساير قسمت‌ها است و اين تشابه غير از تشابهى است كه در مقابل محكم استعمال شده، چون تشابه دومى صفت بعضى از آيات
قرآن است و در آيه مورد بحث همه آيات را متشابه خوانده، پس اين تشابه غير آن تشابه است، آن تشابه به معناى واضح نبودن معناى آيه است و اين تشابه به معناى آن است كه سراسر
قرآن آياتش از اين جهت كه اختلافى با هم ندارند و هيچ آيه‌اى با آيه ديگر ضديت ندارد مشابه يكديگر هستند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُتَشابه»، ص۵۰۰-۵۰۱.
