مَدّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَدَّ (به فتح میم
و فتح دال) از
واژگان قرآن کریم و به معنای زيادت است.
مَدَّ به معنی
زیادت است.
طبرسی ذيل آيه
(وَ يَمُدُّهُمْ فِي طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ) فرموده: مدّ در اصل به معنى زيادت است، جذب
و كشيدن را مدّ گويند كه كشيدن چيزى سبب زيادت طول آن است.
ولى
راغب معناى آن‌را كشيدن می‌داند
و می‌گويد: «اصل المدّ: الجرّ»
و مدّت را از آن مدّت گويند كه وقت ممتدّ است.
در
اقرب الموارد آمده: سيل را از آن مدّ گويند كه زيادت
آب است. به نظر ميايد كه قول
مجمع البیان اصحّ باشد
و اين‌كه گسترش دادن
زمین را مدّ الارض گویيم كه گسترش، يک نوع زيادت است همچنين مهلت دادن، مال دادن
و غيره.
(وَ هُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ وَ أَنْهاراً) «او كسى است كه
زمین را گسترش داد
و در آن كوه‌هاى پا بر جا
و نهرها قرار داد.»
مراد از مدّ الارض ظاهرا گسترش
و وسعت خشكى آن است اگر در نظر بگيريم كه زمين در اصل مذاب بوده سپس در اثر سرد شدن قسمتى از آن
منجمد شده
و به تدريج بر وسعت آن افزوده تا تمام سطح آن‌را فرا گرفته است، در اين‌صورت معنى مدّ الارض را بهتر درک خواهيم كرد.
نظير
(وَ الْأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَيْنا فِيها رَواسِيَ ...) (
و زمين را گسترديم
و در آن كوه‌هاى استوارى قرار داديم.)
(لا تَمُدَّنَ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ ...) «چشمانت را به چيزهایی‌كه به دسته‌هاى
کفّار داده‌ايم نگران مكن.» مدّعين به معنى نگاه شديد
و خيره شدن است.
(كَلَّا سَنَكْتُبُ ما يَقُولُ وَ نَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذابِ مَدًّا) «آن‌چه می‌گويد می‌نويسيم
و عذاب را بر او افزون می‌كنيم.»
(قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً) «هر كه در ضلالت باشد
خدا حتما به او مهلت خواهد داد ولى وقت آمدن
عذاب يا
قیامت خواهد دانست كه موقعيّت بدى داشته
و بى‌يار
و ياور است.»
«فَلْيَمْدُدْ» امر غائب است مراد از آن
مهلت می‌باشد. گويند براى حتمى بودن مهلت به صورت امر آمده است.
(وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ...) (
و دریا براى آن مركّب گردد
و هفت
دريا به آن افزوده شود.)
«منظور از «يمد»
امداد و يارى است.
(اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ يَمُدُّهُمْ فِي طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ) (خداوند آنان را
استهزا مى‌كند
و آن‌ها را در طغيانشان نگه مى‌دارد، تا سرگردان شوند.)
مراد ظاهرا از «يَمُدُّهُمْ» مهلت است.
(أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنِينَ) (شما را به چهارپايان
و نيز پسران برومند امداد فرموده.)
(وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ) «شما را با چهارپايان،
اموال و پسران فزونى داديم.»
مدّ
و امداد هر دو يكى است ولى راغب در مفردات گفته: امداد اكثرا در محبوب
و مدّ در مكروه می‌آيد.
(قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبِّي وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً) «بگو اگر
دريا مركب شده
و كلمات خدا با آن نوشته می‌شد حتما پيش از تمام شدن
كلمات خدا،
دريا تمام می‌شد
و اگر چه
درياى ديگرى را بر آن كمک می‌آورديم.»
مداد به معنى مركب است از كشّاف
و جوامع الجامع فهميده می‌شود كه علّت تسميه، زياد شدن وزن دوات به واسطه آن است.
«مدد» مصدر است به معنى زيادت
و آمدن چيزى بعد از چيزى، مراد از آن در آيه ظاهرا اسم است. معنى آيه در «
كلم» گذشت.
•
قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «مدّ»، ج۶، ص-۲۴۴-۲۴۲.
