موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد پنجم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشته عباس عزّاوى محامى (متوفاى ۱۳۵۰)، پژوهشى است درباره حوادث و وقايع سياسى
عراق از زمان اشغال آن از سوى
مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط
انگلیس.
![موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین ج 1]()
اين کتاب بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت سال‌شمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال ۶۵۶ تا ۱۳۳۵ هجرى بيان داشته است. اين اثر با سیاقی نو و بر اساس سنّت تاريخ‌نگارى با شيوه سال‌شمار، به بیان رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان پرداخته است. با اين تفاوت كه، از تحليل و تفصيل برخوردار است. نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است. اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل:
حکومت مغول (۶۵۶-۷۳۸ قمرى) (۱۲۵۸-۱۳۳۸ ميلادى)؛
مجلد دوّم:
حکومت حلایریان (۷۳۸-۸۱۴ قمرى) (۱۳۳۸-۱۴۱۱ ميلادى)؛
مجلد سوم: دوران
حکومت ترکمانان،
قراقویونلو و
آق‌قویونلو (۸۱۴-۹۴۱ قمرى) (۱۴۱۱-۱۵۳۴ ميلادى)؛
مجلد چهارم: دوره اوّل
حکومت عثمانی (۹۴۱-۱۰۴۹ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد پنجم: دوره دوم حكومت عثمانى (۱۰۴۹-۱۱۶۳ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد ششم: دوره
حکومت ممالیک (۱۱۶۳-۱۲۴۷ قمرى) (۱۷۵۰-۱۸۳۱ ميلادى)؛
مجلد هفتم: دوره سوم حكومت عثمانى (۱۲۴۷-۱۲۸۹ قمرى) (۱۸۳۱-۱۸۷۲ ميلادى)؛
مجلد هشتم: پايان حكومت عثمانى (۱۲۹۸-۱۳۳۵ قمرى) (۱۸۷۲-۱۹۱۷ ميلادى).
در جلد پنجم، حوادث تاریخی، تشکیلات اداری،
فرهنگ و
تمدن سرزمین
عراق در دوره دوم حکومت عثمانی، در فاصله‌های ۱۰۴۸- ۱۱۶۳ هجری قمری (۱۶۳۸- ۱۷۵۰ میلادی) بررسی شده است. نویسنده حوادث تاریخی، اجتماعی و فرهنگی این دوران را به گونه سال شمار تشریح نموده و همزمان به تاریخ و ممالیک هم جوار؛ مانند
صفویه، سایر قلمروهای عثمانی و دولت‌های کوچک محلی توجه نموده است.
این مجلد نیز با مقدمه و نقد و بررسی منابع (کتابشناسی) آغاز می‌گردد. منابع از: منابع محلی همان است که در جلد چهارم آمد و مراجع و مصادر رسمی در مورد: دولت عثمانی: تاریخ اسلحدار محمدآغا خواجه‌زاده،
تاریخ راشد ابوالمکارم معروف به راشد، تاریخ جلبی‌زاده اسماعیل عاصم معروف به جبلی زاده، تواریخ سامی و شاکر و تاریخ عزی.
بعد از کتابشناسی، نویسنده، در یک بررسی کلی به اوضاع عراق در این دوران اشاره می‌کند: بعد از فتح دوباره عراق در ۱۰۴۸ توسط سلطان مراد چهارم، او «حسن پاشا کوچک» را به
حکومت آنجا گماشت. پس از آن تا ۱۱۱۶ قمری مجموعا ۳۸ پاشا بر بغداد حکومت کردند که همه به سبب بروز اختلاف با حکومت مرکزی، یا شورش و اعلام استقلال، دوران حکومت کوتاهی داشتند. آنها در جهت آبادانی بغداد گام مهمی برنداشتند. در زمان حکومت «حسن پاشا» (۱۱۱۶- ۱۱۳۶ قمری) و فرزندش «احمد پاشا» اوضاع بغداد تا اندازه‌ای سر و سامان یافت.
بعد از این مقدمه، حوادث و رویدادها این، دوران بازگو شده که عناوین مهم آن، از این قرارند.
والیان مختلف بغداد،
بصره و
موصل در این دوره، ذکر وقایع دوران حکومت آنها، فرستادن سفیر به سوی
هند، بنای مدارس و مساجد و پل‌ها،
واقعه احساء و شرح احوال این شهر و دوران حکومت عثمانی، صلح بین ابراهیم پاشا حاکم بکرو حسین پاشا افراسیاب، حوادث بصره، عصیان
عشایر، عشایر عراق (بنی لام، غریر و شهوان، شمرء غزیه)، نظم و امنیت در دوران حکومت حسین پاشا و احمد شاه، نظارت مملوکان بر امور، مالیات در دوران آنها، ساختن قعله‌های بسیار، دوبار محاصره
نادر شاه، و مقاومت احمد پاشا. بعد از اتمام حوادث، لیست سلاطین عثمانی در این دوران، اداره عراق در این زمان (مالی،
قضائی، سپاهی)، ارتباط عراق و ایران،
فرهنگ و تاسیس اولین چاپخانه در استانبول، در پایان خاتمه قرار دارد.
فهرست‌های
اعلام، اقوام، و قبائل و
فرق، اماکن و آثار، کتب، الفاظ و اصطلاحات و تصاویر بعد از ذکر حوادث در پاورقی‌ها، آنچه از کتب در متن نقل شده است، آدرس آنها آمده است. در متن، اگر مطلبی، نیاز به توضیح داشته یا اعلامی در متن ذکر شده و توضیح می‌خواسته، در پاورقی گنجانده شده است.
ویکی نور، برگرفته از مقاله «موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ۵»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۸/۳.
