موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد دوم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشته عباس عزّاوى محامى (متوفاى ۱۳۵۰)، پژوهشى است درباره حوادث و وقايع سياسى
عراق از زمان اشغال آن از سوى
مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط
انگلیس.
![موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین ج 1]()
اين کتاب بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت سال‌شمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال ۶۵۶ تا ۱۳۳۵ هجرى بيان داشته است. اين اثر با سیاقی نو و بر اساس سنّت تاريخ‌نگارى با شيوه سال‌شمار، به بیان رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان پرداخته است. با اين تفاوت كه، از تحليل و تفصيل برخوردار است. نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است. اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل:
حکومت مغول (۶۵۶-۷۳۸ قمرى)(۱۲۵۸-۱۳۳۸ ميلادى)؛
مجلد دوّم:
حکومت حلایریان (۷۳۸-۸۱۴ قمرى)(۱۳۳۸-۱۴۱۱ ميلادى)؛
مجلد سوم: دوران
حکومت ترکمانان،
قراقویونلو و
آق‌قویونلو (۸۱۴-۹۴۱ قمرى)(۱۴۱۱-۱۵۳۴ ميلادى)؛
مجلد چهارم: دوره اوّل
حکومت عثمانی (۹۴۱-۱۰۴۹ قمرى)(۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد پنجم: دوره دوم حكومت عثمانى(۱۰۴۹-۱۱۶۳ قمرى)(۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد ششم: دوره
حکومت ممالیک (۱۱۶۳-۱۲۴۷ قمرى)(۱۷۵۰-۱۸۳۱ ميلادى)؛
مجلد هفتم: دوره سوم حكومت عثمانى(۱۲۴۷-۱۲۸۹ قمرى)(۱۸۳۱-۱۸۷۲ ميلادى)؛
مجلد هشتم: پايان حكومت عثمانى(۱۲۹۸-۱۳۳۵ قمرى)(۱۸۷۲-۱۹۱۷ ميلادى).
در جلد دوم، حوادث تاریخی و تشکیلات اداری و
فرهنگ و
تمدن سرزمین عراق در دوره
حکومت جلایریان، در فاصله سال‌های ۷۳۸ تا ۸۱۴ قمری (۱۳۳۷- ۱۴۱۱ میلادی) بررسی شده است.
این جلد نیز با مقدمه، که اول به معرفی منابعی که مؤلف از آنها در تدوین ص ۱ مجلد سود جسته آغاز می‌شود. این منابع؛ شامل «
بزم و رزم» اثر فارسی
اردشیر استرآبادی،
عجائب المقدور فی نوائب تیمور اثر
احمد عربشاه، «
تاریخ تیمور لنگ»
مرتضی بغدادی، «
تاریخ غیاثی» اثر
عبدالله بن فتح‌الله بغدادی، ملقب به غیاث،
انباء المغر فی ابناء و العمر اثر ابن حجر عسقلانی ،
الضوء اللامع فی اعیان القرن التاسع اثر
شمس‌الدین سخاوی و
روضة الصافی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، به
زبان فارسی اثر
حمیدالدین محمد میرخواند می‌باشد.
در مرحله بعد، مولف به معرفی حکومت جلایریان (
ایلکانیان) می‌پردازد. نام این سلسله از
جلایر، یکی از قبایل مهم و بزرگ
مغول، گرفته شده است. نیای جلایریان، «ایلکانوبان» از امیران بزرگ قبیله
جلایر در زمان
هولاگو خان و نیز از فرماندهان سپاه او در فتح
بغداد بود. مشهورترین فرزند او، «آقبوقا» نام داشت، «
حسین» ملقب به گورکان مشهورترین پسر به جای مانده از «آقبوقا» بود. زیرا دختر «ارغون» را به همسری برگزیده و از سرداران با نفوذ «اولجایتو» بود. از او دو پسر به نام‌های شیخ
حسن و شیخ علی به جا مانده از «آقبوقا» بود. زیرا دختر «ارغون» را به همسری برگزیده و از سرداران با نفوذ «اولجایتو» بود. از او دو پسر به نام‌های شیخ
حسن و شیخ علی به جا ماند. شیخ
حسن جلایری در ۷۳۸ بر بغداد تسلط یافت و با پایان دادن به
حکومت ایلخانیان، سلسله جلایریان را در این شهر بنیاد نهاد.
بعد از مقدمه، حوادث این سلسله که مهم‌ترین مباحث آن از این قرارند.
شیوه کارگزاری و زمامداری جلایریان در
عراق، بخش‌های اداری آنان که اساس کار و تشکیلات اداری آنها بر دیوان دل، بخش دیگری از دستگاه اداری دوران حکومت جلایریان، دیوان استیفاء بود، نظام مالیاتی جلایریان و در ادامه داخل شدن
تیمور لنگ به بغداد (۸۰۳) که در ضمن آن شرح زندگانی او، بررسی روش سیاسی و جنگی او، لیست اولاد و نوادگان او بیان می‌شود. تاسیس
فرقه حروفیه، عقاید آنان و مشاهیر این فرقه از دیگر مطالب این جلد می‌باشد.
آخرین سلطان قدرتمند جلایریان سلطان احمد بود که به سال ۸۱۳ درگذشت. از این سال به بعد، بغداد نیز از دست جلایریان خارج شد و به دست قراقزنیلوها افتاد. (۸۱۴) از مشهورترین افرادی که در دوره حکومت جلایریان
فوت یافته‌اند و شرح حال آنان همراه تالیفات آنها آمده، می‌توان از
ابن خلدون ، صف‌الدین شمایل بغدادی، ابن وردی (۷۴۹)، سعید ذهلی حریری، مورخ عراقی، مورخ معروف حمدالله مستوفی (۷۵۰)، شاعر فارسی
خواجوی کرمانی (کمال الدین ابوالعطاء) نام برد.
در صفحات پایانی این اثر، لیست سلاطین جلایوی، حکومت‌های محاور عراق در زمان جلایریان است، عشایر عراق در این دوران، بررسی اوضاع سیاسی حکومت جلایریان، علوم و معارف در حکومت جلایریان و لیست مدارس که توسط آنها ساخته یا تعمیر شد، بررسی هند و معماری در این دوران و در پایان خاتمه قرار گرفته است.
در صفحات پایانی ابن مجلد فهرست‌ها
اعلام، اقوام، قبائل و فرق، آثار و اماکن، کتب
الفاظ غریبه، و فهرست تصاویری که در این مجلد آورده شده است، گنجانده شده است. در پایان فهرست مطالب قرار گرفته است.
در متن، آنچه از کتب ذکر شده، آدرس آنها در پاورقی مشخص شده است. در متن اعلام یا مطالبی آمده که احتیاج به روشنگری دانسته، در پاوقی این توضیحات آمده که در فهم مطالب برای خواننده مفید است.
ویکی نور، برگرفته از مقاله «موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ۲»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۸/۲.
