مهدویت از دیدگاه دین پژوهان غربی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مهدویت از دیدگاه دین پژوهان غربی» اثر
سید رضی موسوی گیلانی،
مهدویت را از نظرگاه غربیان مورد بررسی قرار داده و به نکات مثبت و منفی آنان، به صورت نقادانه، اشاره می‌کند.
کتاب به
زبان فارسی و در سال ۱۳۸۴ ش نوشته شده است.
مقدمه مؤلف در اشاره به جایگاه
مهدویت در مباحث اعتقادی، آغازگر مباحث بوده و مطالب در ده فصل تدوین یافته است.
فصل‌های کتاب، هر کدام به یکی از
شرق شناسان اختصاص یافته که مؤلف برای توضیح دیدگاه آنان مباحثی چون، روش
شناسی، زمینه‌های فکری، نگرش به موضوع مهدویت و نقد و بررسی آراء ایشان پیرامون این مسئله را محور قرار داده است.
در ابتدای هر فصل، توضیحاتی پیرامون آن، در قالب مقدمه آمده است.
از جمله ویژگی‌های کتب، تبیین اندیشه‌ها و پژوهش‌های برخی
فیلسوفان غربی؛ از جمله
هانری کربن، جیمز دارمستتر، فان فلوتن، ایگناتس گلدتسیهر، ادوارد برون، مارگولیوث، ژزف کنت دوگوبینو، همیلتون گیب و آنه ماری شیمل است.
نویسنده در مقدمه، ضمن ارائه تعریف کوتاهی از اصطلاح «
شرق شناسی» به تاریخچه مختصری از فعالیت‌ها و محورهای مطالعاتی پاره‌ای از
شرق شناسان اشاره کرده و ضمن تعریف معنای لغوی و اصطلاحی واژه
شرق شناسی، دوره‌هایی که بر این دست مطالعات گذشته است را، یادآوری می‌کند.
فصل نخست، به بررسی مهدویت از دیدگاه
شرق شناسان می‌پردازد که در آن، به تعریف
شرق شناسی و دوره‌های مختلف آن اشاره شده است.
مؤلف رجوع به منابع دست دوم در زمینه
اسلام و دیگر
ادیان شرقی، کلی نگری به جای جزیی نگری در زمینه شناخت
مذاهب اسلامی و برگزیدن شیوه تاریخی در تحلیل
تمدن اسلامی را؛ از جمله جنبه‌های آسیب
شناسانه شرق شناسان و دین پژوهان اسلام
شناس دانسته است.
دوم، به بررسی روش پژوهی «هانری کربن» در
شیعه شناسی و اندیشه‌ها و آرای این
فیلسوف پرداخته است.
مؤلف معتقد است که دیدگاه کربن به شیعه
شناسی و مسئله مهدویت، کاملا پدیدارشناسانه بوده با یادآوری زمینه‌های فکری او پیش از آشنایی با
فرهنگ اسلامی، آرای بزرگانی چون
شهاب الدین سهروردی،
ابن عربی و
سید حیدر عاملی را بر نگرش کربن به مسئله مهدویت مؤثر می‌بیند.
وی همچنین بر این باور است که کربن به بیان اصلی‌ترین عناصر
تفکر شیعی اشاره نموده و برای تبیین آن‌ها تلاش می‌کند.
امامت،
ولایت و مهدویت از عناصری است که
شیعه بدون آن نابود و مضمحل می‌شود. کربن معتقد است که ظهور امام عصر نیازمند فراهم گردیدن شرایط است و از طرفی ظهور او بزرگ‌ترین پشتوانه و انگیزه
تزکیه نفوس است.
نویسنده در پایان این فصل، به نقد آراء کربن درباره مهدویت پرداخته و اگرچه محاسنی برای روش پدیدارشناسانه او قائل است، پنهان ماندن پاره‌ای از نکات تاریخی را از نقاط ضعف این روش بر می‌شمارد.
سوم، به شرح دیدگاه‌های جیمز دارمستتر پرداخته و با ارائه کتاب
شناسی وی درباره مهدویت و اشاره به روش تحقیق او که بر خلاف کربن، روشی معطوف به مطالعات تاریخی است، نگرش‌های او به مسئله مهدویت را یادآوری کرده و در پایان به نقد و بررسی آراء او پرداخته است.
فان فلوتن
شرق شناس دیگری است که دیدگاه‌های شیعه
شناسانه او در چهارم، آمده است. روش او هم گرچه تاریخی است؛ اما به جای آن که به مهدویت از دیدگاه شیعه و معتقدان به آن بپردازد، صرفا به تاریخی گری نظر دارد. ضمن این که برای شناخت شیعه و مهدویت از منابع دسته دوم استفاده کرده است.
در پنجم، به دیدگاه ایگناتس گلدتسیهر پرداخته شده است.
نویسنده معقتد است، روش او گرچه تاریخی است؛ اما از این جهت که در جستجوی گرایش‌های پنهان و اغراض نهان راویان
تاریخ بوده است، از دیگر
شرق شناسان متمایز می‌شود. مؤلف ضمن شرح دیدگاه‌های او درباره مهدویت، وی را فاقد اطلاعات دقیق نسبت به
فرقه‌ها و مذاهب اسلامی دانسته است.
پژوهش‌های ادوارد براون درباره فرقه‌های منسوب به مهدویت، شیوه پژوهشی او، تالیفات و آثار، دلایل گرایش براون به تحقیق درباره
بابیت و
بهائیت و داوری‌های او درباره ایشان، محتوای ششم را شکل می‌دهد.
مؤلف، براون را دارای نگاه منصفانه‌ای نسبت به
اسلام و شخصیت
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دانسته و انگیزه اصلی گرایش او به مطالعه درباره بابیت و بهائیت را خواندن کتابی با عنوان «ادیان و فلسفه‌ها در آسیای وسطی» اثر کنت دوگوبینو سفیر فرانسه در
ایران می‌داند.
به گفته مؤلف در هفتم، ساموئل مارگولیوث خاورشناس دیگری است که مقاله مستقلی تحت عنوان «
مهدی» در دائرة المعارف دین و اخلاق نوشته است. روش این
دائرة المعارف بر خلاف دائرة المعارف دین میرچاالیاده تاریخی گری است.
وی پس از یادآوری بیوگرافی کوتاهی از کنت دوگوبینو در هشتم، به معرفی کتاب او با عنوان «سه سال در ایران» که مردم
شناسی و رفتارشناسی مردم ایران،
روحانیت و فرقه‌های مذهبی
دوران قاجار و... است، می‌پردازد.
وی پس از این که نگرش دوگوبینو پیرامون
مذهب شیعه و
شیخیه و مسئله مهدویت را ذکر می‌کند، به شرح مقایسه او میان
بابیان و
بهائیان پرداخته است.
دیدگاه همیلتون گیب درباره شیعه و مهدویت، تالیفات اسلام
شناسی و دیدگاه او درباره امامت،
مهدویت و
سیاست، نهم را شکل می‌دهد.
در فصل پایانی، با ذکر بیوگرافی کوتاهی از
شرق شناس برجسته، خانم آنه ماری شیمل فهرستی از تالیفات او ارائه می‌کند.
نویسنده معتقد است، روش شیمل چون کربن پدیدارشناسانه است و نگرش او درباره مهدویت به صورت اشارات و مطالب پراکنده در آثار او دیده می‌شود.
اسطوره
شناسی هم جایگاه ویژه‌ای در اندیشه شمیل داشته است. مؤلف، دیدگاه شیمل درباره شکل گیری
مذهب تشیع را نقد کرده و معتقد است که شیمل مانند بسیاری از اسلام
شناسان غربی، در تحلیل موضوع مهدویت به ریشه‌ها و بنیان‌های اعتقادی آن در
متون دینی نپرداخته است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده مؤلف، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی کلمات و عبارات متن پرداخته است.
۱- مقدمه و متن کتاب.
۲- سایت خبری رسا.
۳- سایت خبری آینده روشن.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
