مهاجرت (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُهَاجَرَت (به ضم میم
و فتح‌هاء
و جیم
و راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای متارکه غیر است.
مُهَاجَرَت به معنای متارکه غیر است. در عرف
هجرت از محلّی است به محلّ دیگر
و در عرف قرآن هجرت از
دار کفر است به دار ایمان مثل
هجرت از مکه به مدینه در اوائل
اسلام.
(اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ‌هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ) (کسانی‌که
ایمان آورده
و کسانی که
هجرت کرده
و در راه خدا
جهاد نموده‌اند، آنها امید به
رحمت پروردگار دارند
و خداوند آمرزنده
و مهربان است.)
(وَ مَنْ یُهاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْاَرْضِ مُراغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً) (
و هر کس که در راه خدا هجرت کند، مناطق امن فراوان
و امکانات وسیعی در زمین می‌یابد.)
این آیات
و تمام آیات دیگر راجع به همان مطلب است که گفته شد. حتی در باره
ابراهیم (علیه‌السّلام) که فرمود:
(وَ قالَ اِنِّی مُهاجِرٌ اِلی رَبِّی) (من به سوی پروردگارم هجرت می‌کنم.)
طبرسی فرموده:
مهاجران را به جهت قطع مواصلت
و ترک قوم
و محلشان مهاجر نامیده‌اند
و علت آمدن با مفاعله آنست که هر یک از مهاجران مانند نظیر خویش از
وطن و قوم خود بریده
و مصاحبت
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را اختیار می‌کردند.
نگارنده گوید: بارها در این کتاب گفته‌ایم
و صاحب مجمع نیز متذکّر شده‌اند که
مفاعله لازم نیست همیشه بین الاثنین باشد مثل «سافر زید- عاقبت اللّصّ» در مهاجرت نیز اگر بین الاثنین نباشد مانعی نیست.
در اینجا لازم است چند نکته مهم بررسی شود:
(اِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی اَنْفُسِهِمْ قالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْاَرْضِ قالُوا اَ لَمْ تَکُنْ اَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِیها فَاُولئِکَ مَاْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً) «آنانکه
ملائکه آنها را در حال ظالم بودنشان
قبض روح می‌کنند. گویند در چه کار بودید؟ گویند ما مقهور
و بی‌چاره بودیم (کفّار
و اوضاع محیط مانع از آن بود که مسلمان زندگی کنیم
و دستور خدا را بکار بندیم) ملائکه گویند: مگر زمین خدا وسیع
و بزرگ نبود که هجرت بکنید (آیا در این زمین پهناور جائی نبود که به آنجا مهاجرت کرده
و خدای خویش را بندگی کنید؟!) اینگونه مردم جایشان آتش است.»
این
آیه و آیه ما بعد آن در «
ضعف» در بحث مستضعفین مورد بررسی قرار گرفته است
و این
آیه روشن می‌کند: هر جا که
انسان نتوانست به
دین خویش عمل کند باید از آن محلّ کوچیده در محلّ دیگری که از جهت مراسم دینی مناسب است اقامت گزیند
و گر نه پیش خدا معذور نخواهد بود، در
صدر اسلام وظیفه مسلمین آن بود از
مکّه معظّمه که در تصرّف
مشرکان بود کوچیده
و به
مدینه منوّره روی آورند این حکم همواره به قوّت خود باقی است.
(وَ السَّابِقُونَ الْاَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْاَنْصارِ وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِاِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ...) (پیشگامان نخستین از مهاجرین
و انصار،
و کسانی که به نیکی از آنها پیروی کردند، خداوند از آنها خشنود گشت...)
در باره این
آیه در «
سبق» مفصّلا بحث شده است آیا «الْمُهاجِرِینَ» در این
آیه فقط شامل آنهاست که به مدینه پس از رسول خدا (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) هجرت کردند یا
مهاجرین حبشه را نیز شامل است؟
به نظر می‌آید مراد مهاجرانی است که پس از مهاجرت آن حضرت، به مدینه هجرت کردند
و مهاجران حبشه نیز آنگاه که به مدینه آمدند مشمول آن شدند
و باحتمال قوی می‌شود گفت که وصف مهاجرت بآنها که به حبشه رفتند دو بار شامل می‌شود
و از اوّل داخل در عموم‌اند.
قرائت مشهور در «
وَ الْاَنْصارِ» بکسر راء است عطف به «الْمُهاجِرِینَ» مراد از سابقون قهرا کسانی‌اند که در
ایمان به خدا
و رسول از همه سابق
و جلوتر بودند
(وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِاِحْسانٍ) (
و کسانی که به نیکی از آنها پیروی کردند.)
ظاهرا شامل همه مسلمین تا
روز قیامت است.
سابقون اوّلون در ردیف اوّل
و تابعان باحسان در ردیف دوّم واقع‌اند
و این هر دو دسته به شرط آنکه تا آخر عمر در ایمان ثابت باشند مورد
رضایت خداوند می‌باشند یعنی: آنانکه از مهاجرین در اوّل باسلام سبقت کرده‌اند
و آنانکه از انصار در اوّل باسلام سبقت کرده‌اند
و آنانکه با نیکی از آنها پیروی کرده‌اند خدا از همه‌شان راضی است. تمام مطلب در «سبق» دیده شود.
در
المیزان گفته: دو قسمت اوّل منطبق می‌شود بر آنانکه قبل از هجرت به آن حضرت ایمان آورده
و پیش از جنگ «
بدر» به مدینه هجرت کرده
و آنانکه جلوتر از همه در مدینه ایمان آورده
و آنجا را برای خانه اسلام آماده کردند.
مهاجرت
و ترک دیار در راه خدا یکی از صفات بندگان واقعی خدا
و یک نوع
تکامل و ترقی است که آیات کثیری آنرا
مدح کرده است
و حتی در باره زنان نیز آمده: اِذا جاءَکُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ اَعْلَمُ بِاِیمانِهِنَ
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که زنان با ایمان بعنوان هجرت نزد شما آیند، آنها را بیازمایید- خداوند به ایمانشان آگاهتر است.)
(وَ بَناتِ خالاتِکَ اللَّاتِی‌هاجَرْنَ مَعَکَ) (
و دختران خاله‌ها که با تو مهاجرت کردند.)
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «مهاجرت»، ج۷، ص۱۳۹.
