تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة»، تالیف استاد
حسن زاده آملی ، به
زبان عربی و در ادامه کار عالم جلیل، مرحوم
میرزا حبیب الله خویی قدس سره، صاحب کتاب «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة»، است.
چون جناب میرزا حبیب الله، موفق به اتمام شرح خود نشد، استاد حسن زاده، به فرمان استاد خود، حضرت
علامه شعرانی ، به این کار همت گماردند.
شایان توجه است که استاد، در کتاب خود، علاوه بر شرح و بسط و توضیح فرمایشات حضرت وصی -علیه‌السّلام -، متعرض مصادر و مآخذ خطب و رسائل که جایش در شرح مرحوم خویی خالی بود، گردیده است و آنچه که ایشان را بر عمل مزبور برانگیخت، این بود که
جرجی زیدان عیسوی، در باره
نهج البلاغة ، نوشته بود: نمی‌توان مطالب موجود در نهج البلاغة را به
علی بن ابی طالب ، منسوب دانست، زیرا در آن دوران، عرب، کجا این حرف‌ها را می‌فهمید تا علی بن ابی طالب بیاید و آنها را بفرماید؟
سید رضی و
سید مرتضی که هر دو ادیب بودند، در زمانی که سطح دانش مردم بالا آمده بود، نشستند و این مطالب را نوشتند و برای ترویج کتاب خود، آن را به علی بن ابی طالب- علیه‌السّلام -، نسبت دادند.
بدین جهت بود که استاد، بر آن شد تا مصادر و مآخذ خطب و رسائل را که سالیانی پیش از سید رضی و سید مرتضی، در دست مردم بود، ذکر کند تا جایی برای آن گونه توهمات نبوده باشد.
البته لازم به ذکر است که
تکملة منهاج البراعة ، در مقایسه با خود منهاج، از مزیت دیگری نیز برخوردار است و آن، عبارت از این است که استاد، با احاطه بر جمیع مبانی عرفانی و فلسفی و کلامی و هیوی و دیگر علوم، توانسته است از عهده تبیین اسرار و نکته‌ها و حقایق کلمات امام -علیه‌السّلام -که امام الکلمات است، به خوبی برآید و این، چیزی است که شرح مرحوم خویی، علی رغم تمام امتیازاتش، فاقد آن است.
کتاب، در پنج جلد (جزء پانزدهم، شانزدهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم)، تنظیم شده است. روش استاد، در این شرح، چنین است که ابتدا، متن کلام امام -علیه‌السّلام - را می‌آورد، سپس لغات مشکل آن را تحت عنوان «اللغة»، معنا می‌کند، آن گاه در ذیل عنوان «الاعراب»، به ترکیب آن می‌پردازد و در مرحله سوم، در زیر عنوان «المعنی»، آن را تفسیر می‌کند و در آخر، تحت عنوان «الترجمة»، آن را به فارسی برمی گرداند.
پاره‌ای از مطالب کتاب، اجمالا، عبارت است از: ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره شمه‌ای از فواید
رسالت حضرت محمد -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - ، همراه با معنای لغات ذو قار، الصدع، لم، الفتق، الرتق، الواغرة، الضغائن و قدح؛
ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت با
عبدالله بن زمعه که در زمان خلافت آن حضرت، بدون هیچ استحقاقی، مالی را طلب کرد، همراه با معنای لغات الجلب، الجنازة و الفیء؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره اهمیت زبان و زبان آوری خویش و ویژگی دورانی که در آن می‌زیست، همراه با معنای لغات الصبغة، فلا یسعده، تنشبت، تهدلت، غصونه، عکفت، اصطلحوا، الادهان، الفتی، العارم، الشائب، القاری و مذق؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره اختلاف مردمان در خلق و خلق، همراه با معنای لغات الطین، الفلقة، السبخة، العذب، الحزن، السهل، الرواء، الهمة، الزاکی، السبر، الضریبة، الجلیبة، التائه و طلیق الجنان؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، خطاب به رسول الله -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -، در هنگام تجهیز او، همراه با معنای لغات النبوة، الانباء، السماء، المسلی، الجزع، نفد، ماء الشئون، الداء، مماطلا، الکمد، محالفا، لا یستطاع و البال؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره رفتن وی در پی رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، پس از
هجرت او از
مکه به
مدینه ، همراه با معنای لغات جعلت، ماخذ رسول الله -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - ، اطا و العرج؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره
غنیمت شمردن فرصت در زندگی، همراه با معنای لغات فی نفس البقاء، الصحف، التوبة... ؛ شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره حکمین و
مذمت اهل
شام ، همراه با معنای لغات جفاة طغام عبید و...
ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره پاره‌ای از اوصاف
آل محمد -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -، همرا با معنای لغات مشکل؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، خطاب به
ابن عباس هنگامی که وی، پیام
عثمان را (مبنی بر بیرون رفتن آن حضرت از
مدینه ، تا مردم کمتر نام وی را برای خلافت ببرند، در دوران محاصره عثمان) به آن حضرت رساند، همراه با معنای لغات مشکل؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره برانگیختن یاران، به کار پیکار، همراه با معنای لغات مشکل؛ شرح و ترکیب نامه حضرت، به
اهل کوفه ، در هنگامی که برای تنبیه
ناکثین ، از مدینه به
بصره می‌رفت، همراه با معنای لغات مشکل.
نامه‌هایی از حضرت، خطاب به مردم
کوفه پس از
فتح بصره ؛ خطاب به
شریح قاضی که در زمان قضاوتش، خانه‌ای را به هشتاد
دینار خریده بود؛ خطاب به برخی از سرداران لشکرش؛ خطاب به
اشعث بن قیس ؛ خطاب به
معاویه ؛ پاسخ به معاویه در اواخر
جنگ صفین ؛ خطاب به
جریر بن عبدالله بجلی ، هنگامی که وی را برای
بیعت گرفتن از معاویه، به سوی وی گسیل داشت و...
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
