منصور بن ابی عامر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعامر محمد بن عبدالله معافری قحطانی (متوفای ۳۹۲ق)، معروف به
منصور بن ابی عامر وزیر خلیفه اموی
اندلس حکم مستنصر و
وکیل هشام، فرزند و ولیعهد خلیفه بود. او پس از وفات خلیفه، با برنامه‌ریزی ماهرانه‌ای قدرت را به دست گرفت و
دولت عامریان را در اندلس بنا نهاد. او سرانجام به سال
۳۹۲ق در یکی از جنگ‌ها کشته شد.
ابوعامر، محمد بن عبدالله بن
عامر بن محمد بن ابی
عامر بن ولید بن یزید بن عبدالملک معافری قحطانی است و به منصور بن ابی
عامر شهرت دارد. او یمنی الاصل و از
قبیله معافر یمن است. جدّ او عبدالملک، همراه
طارق بن زیاد وارد اندلس شد و شجاعانه در بعضی از حملات نظامی شرکت کرد. پس از آن، برخی مناطق جزیزه خضراء به او واگذار شد.
ابن ابی
عامر در جوانی به
قرطبه رفت و تحصیلاتش را در آن شهر به پایان رساند. ادبیات را نزد
ابوعلی قالی،
فقه را در محضر
ابوبکر بن قوطیه، و
حدیث را از
ابوبکر بن معاویه قرشی و دیگران فراگرفت.
او در همسایگی قصر خلیفه، دکه‌ای گشود و در آن، نامه ها و دادخواست های مردم را می نوشت. چیزی نگذشت که آوازه مهارت و هوشمندی او فراگیر شد و این خبر به گوش
ملکه صبح، همسر حکم مستنصر و مادر فرزندش هشام رسید. ملکه او را ناظر کارهایش و وکیل در املاک خویش قرارداد و او به شایستگی از عهده این کار بر آمد.
ملکه نزد خلیفه وساطت کرد و او به مدیریت ضرابخانه منصوب شد و پس از آن قاضی شهر ریّه گشته، مراتب ترقی را پیمود و متصدی شرطه (شهربانی) شد و نیز اشراف بر اموال و
ارث به او واگذار گردید. هم چنین مقام وکالت هشام، فرزند و ولی عهد خلیفه را به عهده گرفت و سرانجام به وزارت رسید.
هنگامی که حَکم مستنصر وفات یافت، فرزندش کودکی بیش نبود و خطر آشوب و هرج و مرج، حکومت را تهدید می کرد. در چنین موقعیتی بود که ابن ابی
عامر، ثبات و استقرار حکومت را برای ملکه تضمین کرد؛ گر چه او در واقع، چشم طمع به حکومت داشت.
منصور بن ابی
عامر پس از مرگ خلیفه، به
جعفر بن عثمان مصحفی، حاجب خلیفه و وزیر دولت نزدیک شد و او را متقاعد کرد نگهبانان مقطوع النسل کاخ را که از سرزمین اسلاو آمده و به شجاعت و هیبت معروف بودند، مرخص کند؛ مصحفی نیز چنین کرد و ابن ابی
عامر نگهبانانی از بربر را جایگزین آنان کرد.
بن ابی
عامر پس از اتحاد با مصحفی، با سردار غالب ناصری، حکمران شهر سالم و ثغراعلی و از وفاداران خلیفه عبدالرحمان ناصر طرح دوستی ریخت و با همدستی او و مصحفی حاجب، طرح کشتن مغیره، برادر حَکم مستنصر و عموی هشام بن حکم که به حکومت طمع داشت را اجرا کردند و در حالی که هشام، ده سال بیشتر نداشت، با او بیعت کردند و لقب المؤید به او دادند.
پس از
بیعت با هشام بن ابی
عامر، با هوشیاری و فطانت، مصحفی را برکنار و با اسماء، دختر
سردار غالب، ازدواج کرد و با کمک «غالب» توانست مصحفی را اسیر کند و بکشد و سرانجام بر غالب شورید و در نبردی در سال
۳۷۱ق او را کشت.
منصور هشام المؤید را در قصر خود، تحت مراقبت شدید قرار داد و خدمتگزاران ویژه ای را به خدمت وی گماشت و از ارتباط او با مردم جلوگیری کرد و وسایل بازی و تفریح وی را که همسالان او بدان نیاز داشتند، فراهم کرد. پس از طیّ این مراحل، به نام هشام المؤید، قدرت را به دست گرفت، ولی در واقع، او بود که امور مملکتی را اداره می‌کرد و به سبب حسن تدبیر و اراده‌ای نافذ، روزگار زمامداری‌اش بر وفق مراد بود.
پسر منصور، عبدالله همراه عدّه ای دیگر، برای قتل پدر، توطئه‌ای ترتیب داد، زیرا که پدرش، عبدالملک را بر او ترجیح داده، می‌پنداشت اگر او را با عبدالله در یک سطح قرار دهد، به عبدالملک، ظلم می‌شد، زیرا او داناتر و شجاع‌تر از عبدالله بود. یکی دیگر از دلایل این توطئه، آن بود که پدرش تصمیم داشت ولایتعهدی را به برادرش بسپارد و چه بسا عبدالله در این تصور که به او ظلم شده، بی راه نرفته باشد، چون می‌دانست پدرش در حلال‌زاده بودن وی، تردید دارد و گمان می‌کرد شرعاً پسر او نیست؛ به این معنی که هنگام
ازدواج با مادرش،
عدّه شرعی را نگاه نداشته است، از این رو او را مانند برادرش دوست نمی‌داشت. هنگامی که منصور از توطئه پسرش آگاه شد، او را دستگیر کرد و فرمان داد گردنش را زده، همدستان وی را هلاک کنند.
منصور در پنجاه نبرد، شرکت جست و در همه آن نبردها که در خلال پانزده سال حکومتش رخ داد، پیروز معرکه بود. لشکریان او نیز سرزمین هایی را درنوردیدند که تا آن زمان، نشانی از اسلام در آن سامان دیده نشده بود و تا جایی که «شنت یاقب» (در منطقه «جلّیقه»، مقدس ترین شهر مسیحیان اسپانیا) به دست مسلمین فتح شد و شاهان شمال و جنوب «اسپانیا»، مقابل منصور سر فرود آوردند. بر فرمانروایان «قشتاله»، «نافار» و «کاتالونیا» غالب آمد و در این حملات، خسارات سنگینی بر سرزمین های آنان وارد کرد.
پس از این پیروزی، منصور با دختر سانچو، فرمانروای نافار که به
اسلام گرویده بود و بر او نام عبده نهادند،
ازدواج کرد. او برای منصور، فرزندی به دنیا آورد که او را عبدالرحمان نامیدند و به دلیل شباهت با جدش، او را سانچو می خواندند و بعدها در میان مردم، به شنجول معروف شد.
منصور در یکی از جنگ‌هایش در شهر سالم کشته شد و هنوز قبرش آن شهر، معروف خاص و عام است. پس از او، پسرش
عبدالملک، ملقب به المظفر به جای او نشست. وی در ۶۶ سالگی درگذشت.
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۳۵۱.
