منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة»، در هشت جلد، به زبان عربی، توسط آیة الله،
سید محمدجعفر جزائری شوشتری مروج از اساتید بزرگ
حوزه علمیه نجف اشرف و از علمای مشهور منطقه خوزستان (۱۴۱۹ ق)، تالیف شده است.
این کتاب، در شرح و توضیح عبارات و مطالب کتاب «
کفایة الاصول» نوشته
محقق خراسانی است و تعلیقه‌های متعددی نیز بر آن کتاب دارد.
آیة الله،
سید محمدجعفر مروج، تالیف این کتاب را در سال ۱۳۶۲ ق، در شهر
نجف اشرف به پایان رسانیده است. وی، در آن هنگام که مشغول به تدریس کتاب کفایة در
حوزه علمیه نجف اشرف بوده، موفق به چاپ کتاب نشده است و ۲۶ سال بعد، با تجدید نظر در بخشی از مباحث و حذف برخی از توضیحات اضافی و... اقدام به چاپ آن نموده است.
این کتاب، از شرح‌های مشهوری است که بر کتاب «کفایة الاصول» نگاشته شده و در حوزه علمیه نجف و
قم با استقبال فراوانی مواجه گردیده است. طلاب و اساتید دوره سطح، به هنگام مطالعه کتاب کفایة، از این شرح بهره فراوان می‌برند. این اثر ارزش مند، در توضیح و نقد مطالب کفایة، از قدرت فراوانی برخوردار است.
کتاب، در هشت جلد تنظیم شده و مباحث آن از سه بخش تشکیل یافته است:
۱. متن کفایة.
۲. توضیح عبارات کفایة که با شماره گذاری مشخص شده است.
۳. تعلیقه و نظریات مؤلف در باره مطالب کفایة. در برخی جاها که مؤلف دیدگاه خاصی نداشته به بخش اول و دوم اکتفا شده است.
جلد اول کتاب، مشتمل بر شرح و بررسی این مطالب است: تعریف
موضوع علم؛
عوارض ذاتی و
غریب؛ عینیت موضوع علم با موضوعات مسائل؛ مسائل
علم؛ وجه
تمایز علوم؛ موضوع
علم اصول؛ بیان کیفیت دلالت لفظ بر معنا؛
وضع و اقسام آن؛ استعمال لفظ در معنای متناسب با
موضوع له؛ اطلاق لفظ و اراده
نوع یا
صنف یا
مثل یا شخص آن؛ الفاظ برای ذات معانی وضع شده‌اند نه برای معانی به وصف مراد گوینده بودن؛
وضع مرکبات؛
علائم حقیقت و مجاز؛
احوال پنج گانه لفظ؛
حقیقت شرعیه؛
صحیح و
اعم؛
اشتراک لفظی؛ استعمال لفظ در بیش از یک معنا؛
مشتق؛ معانی
ماده امر؛ حقیقت بودن
لفظ امر در
وجوب؛ معانی
صیغه امر؛ حقیقت بودن صیغه
امر در وجوب یا
ندب یا... ؛ ظهور و عدم ظهور جمله‌های خبریه‌ای که در مقام طلب به کار می‌روند، در وجوب؛ ظهور و عدم ظهور صیغه
امر در وجوب؛ مقتضای اطلاق صیغه
امر؛
امر عقیب حظر؛ دلالت یا عدم دلالت صیغه
امر بر
مره و
تکرار و
فور و
تراخی.
جلد دوم کتاب، مشتمل بر این مباحث است:
اجزاء؛
مقدمه واجب و اقسام آن؛ تقسیمات واجب؛ پیروی وجوب مقدمه از وجوب
ذی المقدمه در
اطلاق و
تقیید بنا بر ملازمه؛ ثمره قائل شدن به
مقدمه موصله؛ تاسیس اصل در مسئله
ملازمه؛ مقتضی بودن یا مقتضی نبودن
امر به
شیء،
نهی از ضد را؛
جواز یا عدم
جواز امر کردن با علم به انتفای
شرط آن؛ تعلق اوامر و نواهی به طبایع نه به افراد؛ عدم دلالت دلیل
ناسخ و
منسوخ بر بقای
جواز در صورت
نسخ وجوب؛ تعلق
امر به یکی از دو شیء یا چند شیء؛ امکان یا عدم امکان تخییر بین اقل و اکثر؛ وجوب
واجب کفایی؛ دخیل بودن و دخیل نبودن
زمان در واجب از نظر شرعی؛
امر به چیزی با وساطت
امر غیر؛
امر به چیزی پس از
امر به آن و پیش از امتثال
امر اول.
جلد سوم، شامل این مباحث است: مدلول
ماده و
صیغه نهی؛
اجتماع امر و نهی در شیء واحد؛ مقتضی بودن یا نبودن نهی از شیء،
فساد آن را؛ تعریف
مفهوم و
منطوق و اقسام
مفاهیم؛ تعریف
عام و
خاص؛
الفاظ عموم؛
عام مخصص؛ عمل به عام قبل از فحص از
مخصص؛ مخاطب
خطابات شفاهی و... ؛
مطلق و
مقید و
مجمل و
مبین.
در جلد چهارم، اماراتی که از دیدگاه
عقل یا
شرع معتبرند و در جلد پنجم، تتمه بحث قبلی و بخشی از مباحث
اصول عملیه و در جلد ششم، بخشی دیگر از اصول عملیه تا پایان مباحث
قاعده لا ضرر و در جلد هفتم، تمام مباحث
استصحاب و در جلد هشتم، مباحث مربوط به
تعارض ادله و امارات و مباحث
اجتهاد و
تقلید، شرح و بررسی شده است.
۱. مؤلف، در این کتاب به بررسی دیدگاه‌های اصولی گوناگون پرداخته و بعد از آن، نظریات خود را نیز مطرح نموده است.
۲. از دیگر ویژگی‌های این کتاب، اشاره به نام علمایی است که صاحب کفایة نظریاتی را از آنها مطرح نموده، ولی اشاره‌ای به نام آنها ندارد.
۳. مؤلف، در این کتاب، گاهی به بررسی و مقایسه عبارات علمای علم اصول با عبارات
آخوند خراسانی در کفایة می‌پردازد و احیانا عبارات کفایة را ترجیح می‌دهد.
۴. وی، در این کتاب، گاهی نیز به بحث‌های لفظی پرداخته و مرجع
ضمیر و
صله و
موصول و
فاعل و
مفعول را برای توضیح عبارات کفایة مشخص کرده است.
۵. گاهی مباحثی جداگانه و مستقل را که مناسبتی با مباحث کفایة دارد، آورده و مفصلا به بحث در باره آنها می‌پردازد، مانند خاتمه‌ای در باره حج که در مبحث اجزای
امر اضطراری آورده است.
۶. وی، به پیروی از مرحوم آخوند که مباحث فلسفی را وارد مباحث اصولی کرده، به طرح مباحث فلسفی و استفاده از اصطلاحات آن پرداخته است.
۷. وی، دارای نسخ متعددی از کفایة بوده و گاهی به بررسی نسخه‌های گوناگون کتاب می‌پردازد، مانند نسخه حاشیه علامه جلیل شیخ
عبد الحسین رشتی از شاگردان آخوند خراسانی. وی، در برخی موارد نسخه ایشان را ترجیح می‌دهد.
این کتاب، در سال ۱۳۸۸ ق، توسط چاپ خانه نجف (مطبعة النجف)، به همت فرزند بزرگوار مؤلف،
سید محمدعلی مروج، به چاپ رسیده است.
پس از آنکه مؤلف به شهر
قم مهاجرت نمودند، این کتاب، در سال ۱۴۱۲ ق، توسط انتشارات دار الکتاب تجدید چاپ شده است. این کتاب، از آن تاریخ تا حال به دلیل استقبال فراوان فضلای حوزه، چندین بار دیگر نیز توسط همین انتشارات به چاپ رسیده است.
ویژگی‌های نسخه موجود در برنامه:
ناشر: انتشارات دار الکتاب جزایری.
نوبت چاپ: دوم.
سال انتشار: ۱۴۱۵ ق.
قطع: وزیری.
تعداد جلد: هشت جلد.
تعداد صفحات متن: ۵۲۷۷ صفحه.
تعداد صفحات فهرست: ۷۰ صفحه.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
