منافع الحیوان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«منافع الحیوان »، اثر
عبد الهادی بن محمد بن محمود بن ابراهیم مراغی ، از نوشته‌های
قرن هفتم در موضوع
طب قدیم و به
زبان فارسی می‌باشد.
در مقدمه کتاب ، به قلم علامه محمد قزوینی دو مطلب در باره این کتاب ذکر شده که لازم به ذکر است:
۱. احتمال قوی وجود دارد که قسمتی از کتاب مفقود شده است و کتاب، کامل نیست ؛ البته مصحح کتاب، آقای محمد روشن، این احتمال را نادرست می‌داند.
۲. کتاب، ترجمه کتابی دیگری است و توسط عبد الهادی مراغی ترجمه شده است و نام اصلی مؤلف، به دلیل افتادگی دو ورق از دیباچه کتاب، معلوم نیست، هر چند به احتمال قوی، مؤلف آن،
عبید الله بن جبرئیل بن عبید الله بن بختیشوع می‌باشد و نسخه‌ای از کتاب اصلی، در
پاریس موجود است.
کتاب، در یک جلد منتشر شده است و مشتمل بر پیش گفتار مصحح، مقدمه‌ای از
علامه محمد قزوینی و یک مقدمه از مؤلف می‌باشد. در ادامه، شاهد متن کتاب هستیم، سپس سه پیوست که یکی تصویر نسخه متعلق به مجموعه پیریونت مورگان، دوم تصاویری از نسخ دیگر کتاب و پیوست سوم، برخی تصاویر رنگی از نسخ قدیم می‌باشد و در پایان، فهرست‌های کتاب ذکر شده است.
کتاب، از قدیمی‌ترین کتب مصوری است که برای خانان
مغول تهیه شده است. در مقدمه کتاب، تصریح شده است که کتاب به حضور
غازان خان (۱۲۹۵- ۱۳۰۴) تقدیم گردیده است. متن کتاب، به سبب نثر پخته و ساده و دل پذیر و نیز محتوای جالب و همه پسند، می‌تواند برای غالب کتاب خوانان، خواندنی و آموزنده باشد و دست کم ما را با تصورات و توهمات قدما در باره حیوانات، آشنا کند.متن کتاب، شامل چهار مقاله می‌باشد:
۱. اندر خواص و منافع
انسان‌ها ؛
۲. اندر طباع و خواص
چهارپایان و
وحوش و
بهایم ؛
۳. اندر
مرغان بزرگ و کوچک؛
۴. اندر هوام و
حشرات زمین و آبی.
مؤلف، ابتدا، برای هر حیوانی
آفرینش و
صورت آن را ذکر می‌کند، سپس خاصیت و منافع آن را برمی شمارد؛ به عنوان نمونه، در مقاله دوم کتاب که در باره چهارپایان، وحوش و بهایم است، اولین حیوان را که نام می‌برد
شیر است و آن را چنین توصیف می‌کند: شیر، از همه ددان بنیروتر و قوی تر است و از هیچ حیوان نیندیشد و تنها رود و با هیچ جانور همراهی نکند و از بزرگ منشی که باشد، چون شکاری کند آن قدر که
سیر شود بخورد و باقی بگذارد و باز بدو نگردد و کودک و زن را نشکرد... مؤلف، پس از این توصیفات، به ذکر منافع شیر پرداخته است که البته افتادگی‌هایی هم در متن مربوطه وجود دارد که مصحح کتاب، محمد روشن، این علامت «)»، را به جای آنها نهاده است.
محمد روشن ، با استفاده از نسخ قدیمی، اقدام به تصحیح کتاب کرده است. وی، در جاهایی از کتاب که افتادگی دارد، این علامت «)» را قرار داده است و اختلاف نسخ را در پاورقی‌ها یادآور شده است. مصحح، در آخر کتاب، سه پیوست را آورده است؛ در پیوست اول، تصاویر نسخه متعلق به مجموعه
پیریونت مورگان است که در آنها، نوشته‌های مؤلف با تصویر
حیوانات همراه بوده است. در پیوست دوم، چند تصویر از دیگر نسخ مورد استفاده، منعکس شده است و در پیوست سوم، چند صفحه رنگی از کتاب مورد بحث را شاهد هستیم. هم چنین در پایان کتاب، فهرست واژه نامه‌ها، فهرست
گیاهان و
آب‌های آنها، فهرست
جانوران ، فهرست
بیماری‌ها ، فهرست نام کسان و جاها و فهرست مندرجات را ذکر کرده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
