• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ملا رجب‌علی تبریزی (دائرة‌المعارف‌بزرگ‌اسلامی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: ملا رجب‌علی تبریزی.

ملّا رجب‌علی تَبْریزی (د ۱۰۸۰ق / ۱۶۶۹م)، حکیم مشائی حوزۀ فلسفی اصفهان است. از استادان او میرفندرسکی (د ۱۰۵۰ق / ۱۶۴۰م) است و برخی احتمال داده‌اند که میرداماد (د ۱۰۴۱ق / ۱۶۳۱م) نیز از استادان او بوده باشد. او در مدرسۀ شیخ لطف‌الله اصفهان به تدریس حکمت پرداخت. تبریزی به حسب مقام علمی‌اش نزد شاهان صفوی و درباریان مورد تکریم بود. تبریزی شعر نیز می‌سرود و تخلص «واحد» داشت. رأی مشهور تبریزی، عقیدۀ او به اشتراک لفظی وجود است و قائل به اصالت ماهیت بوده، و ترکیب وجود و ماهیت را انضمامی می‌دانسته است. تبریزی را از فیلسوفان بزرگ قرن ۱۱ق / ۱۷م و نیز متکلم و فقیهی به‌شمار آورده‌اند که بیش از معاصران خود در فلسفه ژرف‌اندیشی کرده، و سخت متأثر از معتزله بوده است.


او در تبریز به دنیا آمد. اهل سفر بود و مدتی در بغداد به ریاضت و سلوک اشتغال داشت؛ سپس به اصفهان هجرت کرد و به تحصیل حکمت پرداخت
[۱] شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۷.
.

از استادان او میرفندرسکی (د ۱۰۵۰ق / ۱۶۴۰م) است که تبریزی در گرایش به حکمت مشائی ابن‌سینا از او متأثر بوده است. برخی احتمال داده‌اند که میرداماد (د ۱۰۴۱ق / ۱۶۳۱م) نیز از استادان او بوده باشد
[۲] همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی،ص ۱۹.
[۳] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۸۸.
.

تبریزی با احاطه‌ای که بر آثار و افکار ابن‌سینا داشت
[۴] قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۰.    
، در مدرسۀ شیخ لطف‌الله اصفهان به تدریس حکمت پرداخت
[۵] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
[۶] شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۸.
.

شاگردان مشهور او اینان‌اند:
۱. محمد رفیع زاهدی، معروف به پیرزاده، از نزدیک‌ترین شاگردان تبریزی که نزد او کلام نیز خوانده است. وی نوشته‌های تبریزی را در دورانی که به سبب ضعف جسمانی قادر به نوشتن نبود، زیر نظر او تحریر کرد
[۷] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۴۹-۴۵۰.
[۸] .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
.
۲. قاضی سعید قمی (د ۱۱۰۷ق / ۱۶۹۵م). وی به‌رغم اینکه فقط در حکمت مشاء شاگرد تبریزی بوده، اما به شدت تحت تأثیر اوست
[۹] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۴.
[۱۰] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۱۰-۱۱.
[۱۱] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۱۰۱.
و در نوشته‌های خود آراء او را نقل کرده است
[۱۲] قاضی سعید قمی، شرح الاربعین، ص۲۹۸- ۲۹۹.
[۱۳] قاضی سعید قمی، شرح الاربعین، ص۴۷۱.
.
۳. امیر قوام‌الدین محمد رازی اصفهانی، که با تداوم بخشیدن به طریق تفکر تبریزی، نمایندۀ سنت فکری اوست
[۱۴] همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص۱۸.
[۱۵] .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
.
۴. ملاعباس مولوی (زنده در ۱۱۰۱ق)، که در اصول الفواید خود به افکار تبریزی پرداخته است
[۱۶] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران،ج۲، ص۴۴۹.
[۱۷] مشکوٰة، محمد، مقدمه بر کلید بهشت قاضی سعید قمی، ص۳۵.
.
۵. ملافریدون شیرازی، که مدفن وی در جوار قبر تبریزی است
[۱۸] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۸۳.
.
۶. محمدبن عبدالفتاح تنکابنی، معروف به سراب و ملامحمد تنکابنی
[۱۹] صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۳۴۱.
.
از دیگر شاگردان مشهور تبریزی، علی قلی بن قرچغای خان، محمدحسین قمی، ملاحسن لُنبانی، ملامحمد شفیع اصفهانی، میرمحمدیوسف طالقانی، لطفعلی بیگ، میرزا عبدالله و سیدمحمد توفیقی را نیز نام برده‌اند
[۲۰] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۳-۲۸۴.    
[۲۱] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۴۵.
[۲۲] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۷۰.
[۲۳] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۲، ص۷۹۶.
[۲۴] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۲.
[۲۵] همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی،ص ۱۸.
[۲۶] .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
.

تبریزی به حسب مقام علمی‌اش نزد شاهان صفوی و درباریان مورد تکریم بود، چنان‌که، شاه عباس دوم (سل‌ ۱۰۵۲-۱۰۷۷ق) خانه‌ای در حومۀ اصفهان به او اهدا کرد و پسرش، شاه سلیمان اول نیز به مصاحبت او اشتیاق نشان می‌داد
[۲۷] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
[۲۸] شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۸.
[۲۹] قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۱-۱۵۲.    
[۳۰] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۳.    
.
حوزۀ درسی تبریزی تا اواخر عمر که به سبب ضعف و بیماری، تدریس را ترک گفت، در اصفهان برقرار بود. مدفن او در مقبرۀ بابا رکن‌الدین شیرازی در تخت پولاد اصفهان واقع شده است
[۳۱] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
[۳۲] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۸۳.
.

آثار تبریزی که برخی از آنها تقریر دروس اوست
[۳۳] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۶۱.
، عبارت‌اند از:
۱. الاصل الاصیل (یا الاصول الآصفیة)، به عربی در فلسفه
[۳۴] قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۲.    
[۳۵] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۶.    
[۳۶] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۱۹.
، که آشتیانی گزیده‌ای از آن را به چاپ رسانده است
[۳۷] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۴۴-۲۷۰.
.
۲. رسالۀ اثبات واجب، به فارسی در فلسفه و در موضوع اشتراک لفظی وجود، که با دو عنوان اشتراک الوجود و وجودالباری نیز معرفی شده است
[۳۸] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۱۱، ص۷۸- ۷۹.    
[۳۹] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۵، ص۳۷.    
. این اثر به کوشش عبدالله نورانی در مجلۀ نامۀ آستان قدس (مشهد، ۱۳۴۴ش، شم‌ ۱)، و نیز به کوشش جلال‌الدین آشتیانی در منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران
[۴۰] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۰-۲۴۳.
چاپ شده است. آقا جمال خوانساری
[۴۱] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۱۰.    
و میرزا محمد مشهدی
[۴۲] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۵، ص۴۰.    
و در میان متأخران، آشتیانی
[۴۳] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۱-۲۲۲.
[۴۴] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص ۲۳۱.
[۴۵] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۱-۹۲.
این رساله را نقد کرده، یا بر آن ردیه نوشته‌اند.
۳. کتاب فی الحکمة، به فارسی که قاضی سعید قمی آن را با عنوان البرهان القاطع و النور الساطع به عربی ترجمه کرده، و آن را رسالۀ نهم از مجموعۀ الاربعینیات خود قرار داده است
[۴۶] مشکوٰة، محمد، مقدمه بر کلید بهشت قاضی سعید قمی، ص۲۹.
[۴۷] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۳۶.    
[۴۸] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۷، ص۵۴-۵۵.    
.
۴. المعارف الالٰهیة (تهران، ۱۳۵۴ش)، که تقریرات محمدرفیع پیرزاده از درسهای اوست و عنوان آن را هم خود او پیشنهاد کرده است. بخشی از این اثر را آشتیانی انتشار داده است
[۴۹] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۵۱ بب‌.
[۵۰] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۱، ص۱۹۰-۱۹۱.    
.
۵. ] رساله در معاد که قزوینی
[۵۱] قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص ۱۵۱.    
محتوای آن را منطبق بر معارف شریعت دانسته است. کحاله این نوشته را با الاصل الاصیل یکی پنداشته است
[۵۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۱۵۳.    
، اما به نظر نورانی این رساله همان اثبات واجب است، زیرا تبریزی عنوان «اثبات واجب» را برآن ننهاده، و از آغاز تألیف، بدون نام بوده است
[۵۳] نورانی، عبدالله، مقدمه بر «اثبات واجب»، ص ۴۷.
.
۶. تفسیر آیةالکرسی
[۵۴] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۳، ص۱۶۹.    
.

تبریزی شعر نیز می‌سرود و تخلص «واحد» داشت. چند رباعی از او در منابع نقل شده است
[۵۵] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ص۹۵۰.
[۵۶] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
[۵۷] هدایت، رضاقلی، ریاض العارفین، ص۴۰۰.
[۵۸] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۹، ص۱۲۴۷.    
[۵۹] صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۳۴۲.
.

رأی مشهور تبریزی، عقیدۀ او به اشتراک لفظی وجود است، به این معنا که واجب الوجود و ممکنات در اطلاق لفظ «وجود» بر آنها اشتراک لفظی دارند
[۶۰] تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۲۱-۲۲۷.
[۶۱] تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۵۷- ۲۵۹.
.
او قائل به اصالت ماهیت بوده، و ترکیب وجود و ماهیت را انضمامی می‌دانسته است.
تبریزی حرکت در جوهر و وجود ذهنی و عینیت ذات و صفات خداوند را انکار کرده است
[۶۲] تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۳۱.
[۶۳] تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۳۵-۲۴۳.
[۶۴] تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۵۴-۲۵۵.
[۶۵] تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۶۲-۲۶۶.
. وی در فقه از قائلان به وجوب تخییری نماز جمعه است
[۶۶] جعفریان، رسول، دین و سیاست در دورۀ صفویه، ص۱۷۱.
.
تبریزی را از فیلسوفان بزرگ قرن ۱۱ق / ۱۷م و نیز متکلم و فقیهی به‌شمار آورده‌اند که بیش از معاصران خود در فلسفه ژرف‌اندیشی کرده، و سخت متأثر از معتزله بوده است. طریق تفکر او با سنت اشراقی پیش از وی متفاوت بوده است، و نیز مخالف ملاصدرا در مبحث اصالت و اشتراک معنوی وجود به‌شمار می‌رود. اندیشه‌های او حوزۀ مستقلی را تشکیل داد که می‌توان از آن با عنوان «جریان» یا «مکتب» رجبعلی تبریزی یاد کرد
[۶۷] همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص ۱۸.
[۶۸] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص۶۴.
[۶۹] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۳۱.
[۷۰] ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص۸۳.
[۷۱] .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
. به نظر آشتیانی
[۷۲] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۱.
[۷۳] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۰.
، مشرب فلسفی تبریزی مشائی است. سخنانی که وی در بحث اشتراک لفظی وجود، از اثولوجیا و از صدرالدین قونوی (د ۶۷۳ق / ۱۲۷۴م) و شیخ محمود شبستری (د ۷۳۰ق / ۱۳۳۰م) نقل کرده
[۷۴] تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب».
[۷۵] تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، جم‌.
، ناظر به آراء آنها نبوده است، زیرا آنان از قائلان به اشتراک معنوی وجودند.
تبریزی را برخی متمایل به اصالت تسمیه دانسته‌اند
[۷۶] نصر، حسین، سنت عقلانی اسلامی در ایران، ص۳۶۵.
، اما به نظر آشتیانی
[۷۷] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۴۹.
[۷۸] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۶۷- ۴۶۹.
سخن او در سنخیت میان علت و معلول، تصریح بر اصالت وجود می‌کند. کربن
[۷۹] .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
اندیشۀ او را نزدیک به آراء مکتب شیخیه و حکمت اسماعیلیه و نیز پرکلس (ه‌ م)، فیلسوف نوافلاطونی دانسته است. ابراهیمی دینانی
[۸۰] ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص۴۴۲.
برخلاف نظر کربن می‌گوید که معارف «مکتب تفکیک» در عهد اخیر و جریان اندیشۀ تبریزی و شاگردان او، خصوصاً قاضی سعید قمی، مشابهتهای انکارناپذیری با یکدیگر دارند.

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، مشهد، ۱۳۴۲ش .
(۲) آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، مشهـد، ۱۳۴۶ش.
(۳) آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، تهران، ۱۳۵۱-۱۳۵۴ش.
(۴) آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة.
(۵) آقا جمال خوانساری، محمد، رسائل، به کوشش علی‌اکبر زمانی‌نژاد، قم، ۱۳۷۸ش.
(۶) ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۷-۱۳۷۹ش.
(۷) افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۸) تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، «الاصول الآصفیة»، منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران (نک‌ : هم‌ ، آشتیانی).
(۹) جعفریان، رسول، دین و سیاست در دورۀ صفویه، قم، ۱۳۷۰ش.
(۱۰) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، ۱۴۱۱ق / ۱۹۹۱م.
(۱۱) شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۷۴ش.
(۱۲) صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۸۲ش.
(۱۳) قاضی سعید قمی، شرح الاربعین، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۱۴) قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۷ق.
(۱۵) کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۷ق.
(۱۶) مشکوٰة، محمد، مقدمه بر کلید بهشت قاضی سعید قمی، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۱۷) نصر، حسین، سنت عقلانی اسلامی در ایران، ترجمۀ سعید دهقانی، تهران، ۱۳۸۳ش.
(۱۸) نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۱۹) نورانی، عبدالله، مقدمه بر «اثبات واجب»، نامۀ آستان قدس، ۱۳۴۴ش، س ۶، شم‌ ۱.
(۲۰) واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۴۳۰۴.
(۲۱) هدایت، رضاقلی، ریاض العارفین، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۲۲) همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، مشهد، ۱۳۴۲ش.
(۲۳) .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، Tehran، ۱۹۷۷

۱. ↑ شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۷.
۲. ↑ همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی،ص ۱۹.
۳. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۸۸.
۴. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۰.    
۵. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
۶. ↑ شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۸.
۷. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۴۹-۴۵۰.
۸. ↑ .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
۹. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۴.
۱۰. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۱۰-۱۱.
۱۱. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۱۰۱.
۱۲. ↑ قاضی سعید قمی، شرح الاربعین، ص۲۹۸- ۲۹۹.
۱۳. ↑ قاضی سعید قمی، شرح الاربعین، ص۴۷۱.
۱۴. ↑ همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص۱۸.
۱۵. ↑ .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
۱۶. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران،ج۲، ص۴۴۹.
۱۷. ↑ مشکوٰة، محمد، مقدمه بر کلید بهشت قاضی سعید قمی، ص۳۵.
۱۸. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۸۳.
۱۹. ↑ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۳۴۱.
۲۰. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۳-۲۸۴.    
۲۱. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۴۵.
۲۲. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۷۰.
۲۳. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۲، ص۷۹۶.
۲۴. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۲.
۲۵. ↑ همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی،ص ۱۸.
۲۶. ↑ .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
۲۷. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
۲۸. ↑ شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۴۸.
۲۹. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۱-۱۵۲.    
۳۰. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۸۳.    
۳۱. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳.
۳۲. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۸۳.
۳۳. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۶۱.
۳۴. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۱۵۲.    
۳۵. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۶.    
۳۶. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۱۹.
۳۷. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۴۴-۲۷۰.
۳۸. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۱۱، ص۷۸- ۷۹.    
۳۹. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۵، ص۳۷.    
۴۰. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۰-۲۴۳.
۴۱. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۱۰.    
۴۲. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۵، ص۴۰.    
۴۳. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۱-۲۲۲.
۴۴. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص ۲۳۱.
۴۵. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۱-۹۲.
۴۶. ↑ مشکوٰة، محمد، مقدمه بر کلید بهشت قاضی سعید قمی، ص۲۹.
۴۷. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۳۶.    
۴۸. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۷، ص۵۴-۵۵.    
۴۹. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۵۱ بب‌.
۵۰. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۱، ص۱۹۰-۱۹۱.    
۵۱. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص ۱۵۱.    
۵۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۱۵۳.    
۵۳. ↑ نورانی، عبدالله، مقدمه بر «اثبات واجب»، ص ۴۷.
۵۴. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲۳، ص۱۶۹.    
۵۵. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ص۹۵۰.
۵۶. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
۵۷. ↑ هدایت، رضاقلی، ریاض العارفین، ص۴۰۰.
۵۸. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۹، ص۱۲۴۷.    
۵۹. ↑ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۳۴۲.
۶۰. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۲۱-۲۲۷.
۶۱. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۵۷- ۲۵۹.
۶۲. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۳۱.
۶۳. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب»، ص۲۳۵-۲۴۳.
۶۴. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۵۴-۲۵۵.
۶۵. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، ص۲۶۲-۲۶۶.
۶۶. ↑ جعفریان، رسول، دین و سیاست در دورۀ صفویه، ص۱۷۱.
۶۷. ↑ همایی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص ۱۸.
۶۸. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر شرح رسالۀ المشاعر لاهیجی، ص۶۴.
۶۹. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۳۱.
۷۰. ↑ ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص۸۳.
۷۱. ↑ .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
۷۲. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه بر الشواهد الربوبیۀ صدرالدین شیرازی، ص۹۱.
۷۳. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۲۰.
۷۴. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «اثبات واجب».
۷۵. ↑ تبریزی، ملارجبعلی، «الاصول الآصفیة»، جم‌.
۷۶. ↑ نصر، حسین، سنت عقلانی اسلامی در ایران، ص۳۶۵.
۷۷. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۱، ص۲۴۹.
۷۸. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار‌حکمای‌ الاهی ایران، ج۲، ص۴۶۷- ۴۶۹.
۷۹. ↑ .Corbin، H.، Iranienne et philosophie comparée، p۷۴-۷۵
۸۰. ↑ ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص۴۴۲.


حسین سید عرب، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تبریزی، ملارجبعلی».    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن یازدهم | فیلسوفان اصفهان قرن 11 (قمری)
جعبه ابزار