مقدار تأدیب کودکان و نوجوانان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقدار تأدیب کودکان و نوجوانان از مباحث فقهی و حقوقی مربوط به
حقوق جزا و درباره مقدار تعیین شده در روایات برای
تأدیب کودکان و نوجوانان بحث می‌کند. روایاتی که در این مورد بحث می‌کند بسیار متفاوت است، و بر چند گروه تقسیم می‌شود. برخی از روایات دلالت بر ۵ یا ۶
تازیانه می‌کنند. برخی دیگر بر سه تازیانه، برخی بر کمتر از ده تازیانه و برخی دیگر از روایات مؤیّد عدم تعیین عدد هستند.
گروه اوّل: روایاتی که مقدار آن را ۵ یا ۶ تازیانه می‌داند.
۱-
حمّاد بن عثمان می‌گوید به
امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: مقدار مجازات کودکان … برای
تادیب چقدر است؟ امام فرمود: «خمسة او ستة و ارفق؛
پنج یا شش تازیانه، و با آنها مدارا کن! »
علّامه مجلسی در
مرآت العقول، روایت فوق را تضعیف نموده است، و ظاهرا علّت آن وجود
معلّی بن محمّد در
سند روایت است، زیرا وی طبق تصریح علمای رجال شخصی
مضطرب الحدیث و المذهب
بوده است. و امّا حسن بن علی، هر چند مشترک بین چند نفر است، ولی منظور از وی در این روایت،
حسن بن علی بن فضّال می‌باشد، که مرد
ثقه و مورد اعتمادی بوده است.
۲-
اسحاق بن عمّار می‌گوید خدمت امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: گاه اتّفاق می‌افتد که نوجوانم را به خاطر بعضی جرائم تنبیه می‌کنم؟ امام فرمود: چه قدر …؟ عرض کردم: گاه صد تازیانه! امام فرمود: صد تازیانه! و این جمله را دو بار تکرار کرد. سپس فرمود: به‌اندازۀ حدّ زنا بر وی
شلّاق می‌زنی! ؟ از خدا بترس (و این کار را نکن). عرض کردم: «جعلت فداک، فکم ینبغی لی ان اضربه؟ فقال: واحدا، فقلت: و اللّه لو علم انّی لا اضربه الّا واحدا ما ترک لی شیئا الّا افسده! قال: فاثنین. فقلت: هذا هو هلاکی: قال فلم ازل اماکسه حتّی بلغ خمسة، ثمّ غضب، فقال: یا اسحاق! ان کنت تدری حدّ ما اجرم فاقم الحدّ فیه و لا تعمّد حدود اللّه؛
فدایت گردم، پس چه مقدار او را بزنم؟ فرمود: یک تازیانه! عرض کردم: به خدا قسم اگر بداند که بیش از یک تازیانه به او نمی‌زنم تمام زندگی‌ام را از بین می‌برد. امام فرمود: در این صورت دو تازیانه بزن! عرض کردم: این کار مساوی با نابودی زندگی من است. اسحاق بن عمار می‌گوید: من در این باره آن قدر چانه زدم که امام تا پنج تازیانه اجازه دارد، سپس خشمگین شد، و فرمود: ای اسحاق! اگر مقدار تادیب جرمی که مرتکب می‌شود را می‌دانی همان را جاری کن، و از حدّ و مرزهای الهی تجاوز مکن! »
امّا
سند حدیث: در مورد
عثمان بن عیسی، که این روایت را از اسحاق بن عمّار نقل کرده، سه نظریّه وجود دارد:
الف) وی از غاصبین اموال و دارایی‌های
امام کاظم (علیه‌السّلام) بوده، و پس از امام صادق (علیه‌السّلام) امام هفتم را به
امامت نپذیرفته است، هر چند در آخر عمر توبه کرد. بنابراین، نمی‌توان روایات وی را پذیرفت.
ب) او از
اصحاب اجماع به شمار می‌رود، که جمع بزرگی شهادت بر
وثاقت آنان داده‌اند.
ج) گروه سوم نه وی را مذمّت نموده، و نه تاییدش می‌کنند؛ بلکه دربارۀ او توقّف کرده، و روایاتش را نمی‌پذیرند.
بنابراین تکیه بر روایت مورد بحث به تنهایی مشکل است.
ضمنا منظور از «غلام» در روایت فوق نوجوان کم سنّ و سال می‌باشد.
خلاصه این که طایفۀ اوّل دلالت می‌کند که مقدار تادیب ۵ تا ۶ شلّاق است.
گروه دوم: روایاتی که آن را سه تازیانه می‌داند.
۱-
سکونی از امام صادق (علیه‌السّلام)، و آن حضرت از پدرانش، از
حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل می‌کنند که روزی عدّه‌ای از دانش‌آموزان دفتر مشق خود را به آن حضرت دادند، تا بهترین آنها را انتخاب کند. حضرت فرمود: این کار نوعی قضاوت است، و
ظلم و بی‌عدالتی در آن همانند ظلم در سایر قضاوت‌ها می‌باشد. سپس به آنان فرمود: «ابلغوا معلّمکم ان ضربکم فوق ثلاث ضربات فی الادب اقتصّ منه؛
از قول من به معلّمتان بگویید که به هنگام تادیب شاگردانش بیش از سه تازیانه نزند، وگرنه مقدار اضافی قصاص می‌شود! »
روایت از نظر سند، همان‌گونه که علّامه مجلسی
نیز فرموده، معتبر نمی‌باشد، زیرا سکونی راوی آن است. ولی دلالت آن خوب است، جز این که فقط از «معلّم» سخن می‌گوید.
۲- شبیه این روایت را مرحوم
صدوق به اسنادش از
سلیمان بن داود منقری از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نقل می‌کند.
حدیث دوم نیز
ضعیف است؛ زیرا در سندش شخصی به نام قاسم بن محمد اصفهانی وجود دارد، که مورد تایید علمای رجال نمی‌باشد. نتیجه این که، گروه دوم بیش از سه شلّاق را برای تادیب جایز نمی‌داند.
گروه سوم: روایاتی که آن را کمتر از ده عدد می‌داند.
۱- مرحوم صدوق (رحمه‌اللّه) می‌گوید: «قال رسول اللّه (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) لا یحلّ لوال یؤمن باللّه و الیوم الآخر ان یجلد اکثر من عشرة اسواط الّا فی حدّ …؛
پیامبر گرامی اسلام فرمود: «حاکم اسلامی، که ایمان به خدا و
روز قیامت دارد، جز در حدود شرعی حق ندارد بیش از ده تازیانه بزند …»
۲- صاحب کتاب
جعفریّات روایتی شبیه روایت بالا، از حضرت علی (علیه‌السّلام) از
پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) نقل کرده است.
هر دو حدیث از نظر سند مشکل دارد، و روایات معتبری محسوب نمی‌شود. اما دلالت آنها: هر دو روایت دلالت می‌کند که در هنگام تادیب تجاوز از ده ضربۀ شلّاق جایز نیست، و با روح ایمان سازگار نمی‌باشد.
و لکن عمل به این دو روایت خالی از اشکال نیست؛ زیرا
مقدار تعزیر به دست حاکم شرع است، و گاه مصلحت اقتضا می‌کند که بیش از ده تازیانه باشد، در حالی که «غیر حد» همان گونه که تادیب را شامل می‌شود، تعزیر را نیز در بر می‌گیرد.
مگر این که گفته شود منظور از کلمۀ حدّ در اینجا «حدود شرعی و تعزیرات» است، و غیر حدّ فقط تادیب است. در این صورت روایات فوق از این جهت اشکالی ندارد.
خلاصه این که از روایات گروه‌های سه‌گانه استفاده می‌شود که مقتضای احتیاط آن است که از سه ضربۀ شلّاق شروع نموده، و بیش از ده ضربه نزنند.
ولی ممکن است گفته شود اعداد مذکور در روایات فوق خصوصیّت ندارد، بلکه همۀ آنها مصداق‌هایی برای تادیب است. بنابراین، ملاک و معیار نظر ولیّ، یا حاکم شرع، یا معلّم است که مقدار آن را مطابق مصلحت، همان‌گونه که در روایت اسحاق بن عمّار گذشت، معیّن می‌کند.
مؤیّد این نظریّه روایات متعددی است که در مقام بیان
حکم شرع وارد شده، و عددی معیّن نکرده است، و بارها گفته‌ایم که هرگاه در مساله‌ای روایات مطلقۀ فراوانی وارد شود، و همه در مقام بیان حکم شرعی باشد، به آسانی نمی‌توان اطلاق آن را با یکی دو حدیث مقیّد کرد، بلکه باید قیود روایات خاصّه را در چنین مواردی حمل بر استحباب کرد، به چند نمونه از این روایات توجّه کنید:
۱-
عبدالله بن سنان، از امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد کودکی که مرتکب سرقت شد سؤال کرد. امام فرمود: «یعفی عنه مرّة و مرّتین و یعزّر فی الثّالثة …؛
در نوبت اوّل و دوم بخشیده، ولی در بار سوم تادیب می‌شود.»
روایت فوق همان گونه که در مرآت العقول آمده، معتبر می‌باشد، و مقدار خاصّی برای تادیب بیان نکرده است.
۲-
ابو بصیر سؤالی به شکل زیر از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌پرسد: «نوجوان نابالغ ده ساله‌ای با زنی زنا کرده است. حکمش چیست؟ امام در پاسخ فرمود: یجلد الغلام دون الحدّ …؛
این نوجوان را مجازات می‌کنند، البتّه به کمتر از مقدار حدّ شرعی.»
۳- در روایت مرسله‌ای به نقل از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «کلّ بالغ من ذکر او انثی افتری علی صغیر … و علی غیر البالغ حدّ الادب؛
هر انسان بالغی، چه مرد باشد و چه زن، چنانچه بر غیر بالغی [افترا (اخلاق)|[افترا]] ببندد …، و چنانچه نابالغی چنین کند تادیب می‌گردد.»
این روایت از نظر سند ضعیف است.
۴- در روایت
ابو مریم به نقل از امام صادق (علیه‌السّلام)، نیز تادیب غیر بالغ به صورت مطلق و بدون تعیین مقدار بیان شده است.
۵- ابو بصیر در حدیث دیگری از
امام صادق (علیه‌السّلام) چنین نقل می‌کند: «انّ فی کتاب علیّ (علیه‌السّلام) اذا اخذ الرّجل مع غلام فی لحاف مجرّدین ضرب الرّجل و ادّب الغلام
؛ در کتاب علی (علیه‌السّلام) آمده است که هرگاه مرد بالغ و نوجوان نابالغی را به صورت برهنه در بستر واحدی بیابند، بر مرد
حدّ شرعی جاری می‌شود، و نوجوان تادیب می‌گردد.»
نتیجه این که روایات مذکور و روایات مشابه دیگر از جهت مقدار تادیب مطلق است. و این روایات نشان می‌دهد که تادیب حدّ خاصّی ندارد.
•
مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، ص۱۴۱-۱۶۰.
