مقام حضرت اسماعیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن کریم هم اوصاف ویژه
اسماعیل (علیه‌السلام) و هم اوصاف مشترک آن حضرت با دیگر پیامبران چنین بازگو شده‌است.
ابراهیم پس از اجابت درخواست موهبت فرزند:«رَبِّ هَب لی مِنَ الصّلِحین»،
خدا را که با وجود سالخوردگی،
اسماعیل و
اسحاق را به وی بخشید، سپاس می‌گوید:«اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی وَهَبَ لی عَلَی الکِبَرِ اِسمعیلَ واِسحقَ اِنَّ رَبّی لَسَمیعُ الدُّعاء»
ویژگی حلم تنها برای
اسماعیل و ابراهیم به‌کار رفته است:«فَبَشَّرنهُ بِغُلم حَلیم»،
«اِنَّ اِبرهیمَ لَحَلیمٌ اَوّاهٌ مُنیب»
روایات فراوانی بشارت به غلام حلیم را مژده به تولد
اسماعیل دانسته است. همراه شدن دو ویژگی
حلم با جوانی در
اسماعیل از امتیازات برجسته وی دانسته شده است، زیرا این دو معمولا با هم جمع نمی‌شوند.
در
آیه ۸۵
انبیاء از
اسماعیل و
ذوالکفل با صفت
صبر و شکیبایی یاد‌شده است
:«واِسمعیلَ واِدریسَ وذَا الکِفلِ کُلٌّ مِنَ الصّبِرین». به گفته برخی مراد از صابر‌بودن
اسماعیل، بردباری او بر
ذبح یا استقامت او در سرزمینی بدون کشت و پرداختن به بنای
کعبه است.
«واذکُر اِسمعیلَ والیَسَعَ وذَا الکِفلِ کُلٌّ مِنَ الاَخیار و
اسماعیل و
یسع و
ذوالکفل را یادآور (که) همه از نیکان‌اند».
«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و در این کتاب از
اسماعیل یاد کن، زیرا او درست وعده بود».
مقصود وعده میان
اسماعیل و
خدا ، یا وعده به
صبر بر
ذبح است.
نیز گفته‌اند:وی برای شخصی که وعده دیدار داده بود مدتی طولانی
صبر کرد.
«وکانَ یَأمُرُ اَهلَهُ بِالصَّلوةِ والزَّکوةِ و خاندان خود را به
نماز و
زکات فرمان می‌داد».
«وکانَ عِندَ رَبِّهِ مَرضیّا و همواره نزد پروردگارش پسندیده بود».
به نظر می‌رسد این جمله نهایت
مدح باشد، زیرا کسی «مرضیّ» خداست که در هر طاعتی به بالاترین درجه آن نایل شود.
«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ... اُولئِکَ الَّذینَ اَنعَمَ اللّهُ عَلَیهِم مِنَ النَّبیّینَ و در این کتاب از
اسماعیل یاد کن... آنان (از جمله
اسماعیل) کسانی از پیامبران بودند که خداوند برایشان
نعمت ارزانی‌داشت».
مقصود از نعمت،
نبوت ،
ثواب و سایر نعمتهای دینی و دنیوی است.
«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ... اِذا تُتلی عَلَیهِم ءایتُ الرَّحمنِ خَرّوا سُجَّدًا وبُکیّا... و در این کتاب از
اسماعیل یاد کن... و هرگاه آیات خدای رحمان بر ایشان خوانده می‌شد
سجده کنان و گریان به
خاک می‌افتادند».
«واِسمعیلَ واِدریسَ و ذَا الکِفلِ... واَدخَلنهُم فی رَحمَتِنا و
اسماعیل و
ادریس و
ذوالکفل ... آنان را در رحمت (خاص) خود داخل کردیم».
«واِسمعیلَ و اِدریسَ و ذَا الکِفلِ... اِنَّهُم مِنَ الصّلِحین و
اسماعیل و
ادریس و
ذوالکفل ایشان از شایستگان بودند».
«واِسمعیلَ والیَسَعَ ویونُسَ ولوطًا... اُولئِکَ الَّذینَ هَدَی اللّهُ فَبِهُدهُمُ اقتَدِهُ و
اسماعیل و یَسَع و
یونس و
لوط ... اینان کسانی هستند که
خدا هدایتشان کرده، پس به هدایت آنان اقتدا‌کن».
خداوند آنان را به
توحید یا به صبر هدایت کرده
و اقتدای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به هدایت پیامبران پیشین در
توحید و
تنزیه پروردگار،
اخلاق نیکو و برجسته، از جمله
صبر بر اذیت جاهلان یا اقتدا به شرایع آنان به جز احکامِ ویژه شریعت اسلام است.
«واَوحَینا اِلی اِبرهیمَ واِسمعِیلَ و... و به ابراهیم و
اسماعیل و... وحی کردیم»،
«اُولئِکَ الَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتبَ آنان (از‌جمله
اسماعیل) کسانی بودند که به ایشان کتاب دادیم».
به نظر
علامه طباطبایی ، مراد از کتاب تنها نوشتار نیست، بلکه در
قرآن بر وحی به پیامبران، به ویژه اگر در بردارنده
شریعت باشد، کتاب اطلاق شده است
؛ نیز گفته‌اند: مراد از کتاب دانش گسترده است.
«اُولئِکَ الَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتبَ والحُکمَ...».
خداوند آنان را حاکم بر مردم و حکمشان را نافذ قرار داد.
«واِسمعیلَ والیَسَعَ ویونُسَ ولوطًا وکُلاًّ فَضَّلنا عَلَی العلَمین»
؛ یعنی خداوند آنان را بر‌اساس مقام دریافت بیواسطه هدایت ویژه الهی، بر مردم عصر خویش مقدم داشته است.
بر پایه برخی روایات هنگام وفات
ابراهیم (علیه‌السلام) خداوند به او فرمان داد نور و
حکمت الهی و میراث پیامبران را به
اسماعیل بسپارد و او
اسماعیل را
وصی خود قرار داد.
طبق برخی روایات،
اسماعیل خود را در موسم
حج برای پذیرایی از ابراهیم آماده می‌ساخت که
جبرئیل او را به وفات پدر
تعزیت گفت.
در روایتی نیز مرگ
اسماعیل قبل از وفات ابراهیم دانسته شده؛ ولی این گفته با عمر ۱۲۰
سال و
وصیت ابراهیم به او که روایات و تاریخ گزارش می‌کند سازگار نیست.
بنا به گزارش
تورات پیش از تولد
اسحاق ، ابراهیم گمان می‌کرد که جانشین او
اسماعیل خواهد بود؛ ولی با تولّد اسحاق خداوند به او خبر داد که
عهد خود را با اسحاق کامل خواهد کرد و در پاسخ به‌درخواست ابراهیم نسل
اسماعیل را گسترده کرده و امتی عظیم از او پدید خواهد آمد.
عمر
اسماعیل را ۱۲۰، ۱۳۰ و ۱۳۷ سال ذکر کرده‌اند.
مدفن او و مادرش
هاجر در کنار
کعبه در حِجْر
اسماعیل است.
بنا به نقلی
اسماعیل از گرمای
مکه به خداوند شکایت کرد و خداوند به او فرمود: به زودی از مکانی که در آن مدفون می‌شوی دری به
بهشت می‌گشایم که تا
روز قیامت از
نسیم آن بر‌تو بوزد.
اثبات الوصیه؛ بحارالانوار؛ البدء والتاریخ؛ البدایة والنهایه؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر
القرآن؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی
القرآن؛ الجامع لاحکام
القرآن، قرطبی؛ جمهرة انساب العرب؛ حیاة القلوب تاریخ پیامبران؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر
القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح الجنان؛ الطبقات الکبری؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب مقدس؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع‌البیان فی تفسیر
القرآن؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ المزهر فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک علی الصحیحین؛ المعرب من‌الکلام الاعجمی؛ المیزان فی تفسیر
القرآن؛ واژه‌های دخیل در
قرآن مجید.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اسماعیل».
