مفضل بن قدامه عجلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابونجم مفضل بن قدامة بن عبیدالله عجلی (حدود
۳۵ق ـ نیمه اول
قرن دوم هجری)، از شاعران رجزسرا و نامدار قرن دوم هجری قمری که در خدمت
امویان بود.
ابونجم مفضل (فضل) بن قدامة بن عبیدالله عجلی، درباره تاریخ ولادت و آغاز زندگی وی تنها به این روایت می‌توان استناد کرد که گفته‌اند: وی در اوایل حکومت
هشام بن عبدالملک (حکومت
۱۰۵-
۱۲۵ق)
هفتاد سال داشته است، در این صورت باید حدود ۳۵ق به دنیا آمده باشد.
ابونجم در
قبیله بنی عجل که به داشتن شاعران رجزسرا مشهور بود، پرورش یافت و در زمره نامدارترین رجزسرایان روزگار خود درآمد.
ابن سلام وی را هم طبقه
اغلب عجلی،
عجاج و
رؤبة بن عجاج دانسته است.
ابونجم ظاهراً در روزگار
عبدالملک بن مروان (حکومت
۶۵-
۸۶ق) به
امویان پیوست
و در همین دوران بود که به رقابت با شاعران عصر خویش مانند
فرزدق برخاست و با شرکت در محافل شعری که در حضور
سلیمان بن عبدالملک (حکومت ۸۶-
۹۶ق) بر پا می‌شد، شایستگی و نبوغ خود را به اثبات رسانید.
رقابت وی با عجاج و رؤبة بن عجاج تمیمی نیز که در واقع رقابت بین دو
قبیله ربیعه و
مضر بود، مشهور است.
با این‌حال رؤبة بن عجاج وی را سخت گرامی می‌داشت و به گفته
ابوعمرو شیبانی، رؤبة در مجالس شعرخوانی ابونجم حاضر می‌شد و اشعار او را به خاطر می‌سپرد و آنها را برای دیگران روایت می‌کرد. رؤبه ارجوزه لامیه وی را سرآمد همه ارجوزه‌ها و خود او را «رجاز العرب» خوانده است.
ابونجم بین
بصره،
دمشق و
رصافه در آمد و شد بود و با مدیحه‌سرایی، روزگار می‌گذارنید.
از ممدوحان او عبدالملک بن مروان، هشام بن عبدالملک،
حجاج بن یوسف،
حکم بن عبدالمطلب و
عبدالملک بن بشر را می‌توان نام برد.
با این‌حال وی یک‌بار قصیده‌ای برای هشام خواند و خلیفه به گمان اینکه در یکی از ابیات آن، اشارتی به لوچی چشمان او هست، خشمگین شد و شاعر را از دربار راند. ابونجم از آن پس مدتی را با
فقر و درماندگی سپری کرد، اما دیری نپایید که خلیفه بر سر لطف آمد و با بخشیدن پانصد
دینار از او دلجویی کرد.
وی ظاهراً تا آخر عمر در قطعه زمینی در نزدیکی
کوفه که هشام بن عبدالملک به او بخشیده بود، به سر برد.
اشعار ابونجم را راویانی چون ابوعمرو شیبانی و
ابوسعید سکری گردآوری کرده‌اند.
بیشتر این سروده‌ها در قالب رجز است و اغلب به مدح و وصف اختصاص یافته است. برخی، اشعار او را ستوده و در مرتبه‌ای برتر از شاعران هم عصر خویش نهاده‌اند.
گویند که برخی از سروده‌های وی چندان دلاویز بوده که گاه شاعران بزرگی چون
ابونواس را به تقلید از آنها وا می‌داشته است.
از آثار او ارجوزه لامیه‌ای است که حدود صد بیت است و در ضمن مجموعه الطرائف الادبیة در
قاهره به چاپ رسیده است.
تاریخ دقیق فوت وی مشخص نیست، ولی به طور تقریبی می‌توان گفت که در نیمه اول قرن دوم بوده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۱۱، برگرفته از مقاله «فضل عجلی».
