مفاتیح العلوم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «مفاتیح العلوم»، تالیف ابو عبدالله،
محمد بن احمد بن یوسف کاتب خوارزمی ، به
زبان عربی و موضوع آن، بیان علوم مختلف است.
متن کتاب، شامل دو مقاله است. مقاله اول، مشتمل بر شش باب به ترتیب ۱۱، ۷، ۱۲، ۸، ۵
و ۹ فصلی (مجموعا ۴۲ فصل)
و مقاله دوم، دارای نه باب به ترتیب ۳، ۹، ۸، ۵، ۴، ۴، ۳، ۲
و ۳ فصلی (مجموعا ۴۱ فصل) میباشد. برخی از ابواب
و فصول کتاب، بسیار خلاصه
و مختصر
و در عین حال مفید
و باارزش است
و برخی، بسیار مفصل
و با ذکر جزییات بیان شده است. در آغاز کتاب، مقدمهای مفصل با مطالبی متنوع، به قلم دکتر عبد الامیر اعسم، درج شده است.
کتاب، مصدر
و منبع مناسبی پیرامون علوم مختلف است که با اسلوب
و شیوهای خاص
و بسیار منظم
و دقیق در باره علوم گوناگون بحث کرده است
و در حقیقت برای خواننده کلیدی است که به وسیله آن میتواند ابواب علوم مختلف را بگشاید
و به گنجینههایی از معارف دست یابد. کسی که کتاب را با دقت نظر
و تفکر در مطالب
و حکمتهای آن مطالعه نماید از آن لذت میبرد
و بدون رفتن به جلسات علمی متعدد میتواند صاحب علومی بسیار گردد. مؤلف،
خطبه را با
حمد و ستایش
خداوند متعال آغاز مینماید
و سپس در مورد ابواب کتاب، مختصری توضیح میدهد. برای آشنایی
و شناخت مطالب
و مباحث کتاب، مختصری از ابواب
و فصول آن مورد بررسی قرار میگیرد:
۱. باب اول: از مقاله اول، در مورد
علم فقه است. مؤلف، در یازده فصل این باب، از پایهها
و ادله فقه (اعم از اتفاقی
و اختلافی)،
طهارت ،
نماز و اذان ،
روزه ،
زکات ،
حج ،
بیع و شرکت ،
نکاح و طلاق ،
دیات ،
فریضه (
ارث )
و نوادری همچون
یمین غموس ،
نکول ،
جرح و... سخن گفته است.
۲. باب دوم: در باره
علم کلام است
و در ضمن هفت فصل، پیرامون پارهای از قضایا که
متکلمین اسلامی به عنوان اصول مورد بحث
و مناظره مطرح کردهاند (از قبیل اینکه: «شی ء، چیزی است که میتوان از آن خبر داد
و دلالت بر آن ممکن است»، «
معدوم ، چیزی است که میتوان در مورد آن گفت آیا موجود میشود»
و...) ، ذکر اسامی صاحب نظران
و مذاهب مسلمین، اصناف
یهود و نصاری و مواضع آنها، اسامی ارباب ملل
و نحل،
و بت پرستان عرب و اسامی بتها و اصول دینی که متکلمین از آنها سخن گفتهاند، بحث کرده است.
۳. باب سوم، پیرمون
علم نحو است
و در ضمن دوازده فصل، مباحثی همچون وجوه
اعراب و مبادی نحو بنا بر مذهب همه نحویان، وجوه اعراب
و توابع آن بنا بر آنچه از
خلیل بن احمد نقل شده است، وجوه اعراب بنا بر مذهب
فلاسفه یونانی ، وجوهی که اسماء به سبب آنها رفع داده میشوند
و... را به میان آورده است.
۴. باب چهارم، در باره کتابت است
و مباحثی همچون اصطلاحاتی که در میان نویسندگان دیوان خراج
و نویسندگان دیوان لشکر
و الفاظی که در دیوان برید
و نامه سانی رایج است
و... را در ضمن هشت فصل مطرح کرده است.
۵. باب پنجم، در باره
شعر و عروض است
و در آن، پارهای از اصطلاحات این فن (همچون
عروض ،
ضرب ، سبب خفیف
و...) ، اصول
افاعیل عروضی و زحافات آنها
و... در ضمن پنج فصل بیان شده است.
۶. باب ششم، در باره اخبار است
و در ضمن نه فصل به ذکر اسامی
و القاب
و صفات پادشاهان ممالک مختلف پرداخته است.
مقاله دوم، در مورد علوم عجم است
و نه باب دارد. مؤلف، در این ابواب، پیرامون
علم فلسفه ،
علم منطق ،
علم طب ،
ارثماطیقی (دانش اعداد
و فن محاسبه)،
هندسه ،
علم نجوم ،
موسیقی ، حیل (علم به قواعد حرکات
و قوای محرکه،
علم مکانیک )
و کیمیا ، مطالب
و مباحثی را ذکر کرده
و به شرح
و تفسیر آنها پرداخته است. محقق کتاب، مقدمهای مفصل را پیرامون ارزش
و اهمیت علمی کتاب، تاریخ تالیف آن، جایگاه آن از نظر اندیشمندان
و عالمان غیر عرب
و مستشرقین
و... در آغاز کتاب نگاشته است.
فهرست محتویات مقدمه
و محتویات کتاب، در آغاز
و فهرست مصطلحات وارد در نص
و فهرست اعلام، در پایان کتاب آورده شده است. در پاورقیها پارهای از کلمات
و اصطلاحات دشوار متن توضیح داده شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).