مغالطه ایهام عکس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مغالطه ایهام عکس،
به‌معنای
مغالطه حاصل از جابجایی
مقدم و
تالی، یا
موضوع و
محمول بدون
تغییر در
سور قضیه است.
مغالطه
به دو قسم تقسیم می‌شود:
۱.
مغالطه لفظی؛
۲.
مغالطه معنوی.
مغالطه معنوی بر دو قسم است:
۱. نوع اول مغالطه‌ای است که در یک
قضیه واقع شود؛
۲. و نوع دوم مغالطه‌ای است که بین چند قضیه (
به حسب تالیف آن‌ها) واقع می‌شود.
مغالطه‌ای که
به قضیه واحد متعلق است بر سه قسم است:
۱. قسم اول موسوم
به "ایهام انعکاس"؛
۲. دوم "
اخذ غیر ذاتی بجای ذاتی"
۳. سوم "
سوء اعتبار حمل" نام دارد.
مراد از ایهام عکس یا ایهام انعکاس این است که
به گونه‌ای عمل شود که گمان رود
عکس یک قضیه بدون دخل و تصرف در
کمّیت و
کیفیت آن مانند اصل قضیه صادق است. و مغالطه ایهام عکس
به این صورت است که فقط
جای موضوع (محکوم علیه) و محمول (محکوم
به) یا
جای مقدم و تالی عوض شود و این گونه القا شود که حکم قضیه‌ای که
به دست می‌آید در همه موارد همانند حکم قضیه اصل است، در حالی که اگر در
قضیه حملیه بین موضوع و محمول نسبت تساوی نباشد، و در
قضیه شرطیه هم تالی
لازم مساوی مقدم نباشد، عکس قضیه بدون تصرف در
سور قضیه حکم قضیه اصل را نخواهد داشت. این اشتباه ناشی از عدم تشخیص بین
لازم و ملزوم و
عام و خاص است و بیش تر در امور حسی واقع می‌شود.
برای مثال، از قضیه " هر ثروتمندی خوش بخت است"، ممکن است کسی گمان برد که" هر خوش بختی باید ثروتمند باشد". در این مغالطه، محمول (محکوم
به)
جای موضوع (محکوم علیه) قرار داده شده بدون این که قانون
عکس مستوی رعایت شود.
بدین سان، ازجمله موارد ایهام عکس عبارت است از:
۱. قرار دان "محکوم
به" یا محمول بجای "محکوم علیه" یا موضوع که مجموعا "جعل محکومٌ
به مکان محکومٌ علیه" نام دارد.
۲. قرار دان "محکوم علیه" یا موضوع بجای "محکوم
به" یا محمول که "جعل محکومٌ علیه مکان محکومٌ
به " نامیده می‌شود.
نزد عوام از این قبیل خطاها و مغالطات فراوان است. از این روی، منطقیان در مورد عکس مستوی
موجبه کلیه به موجبه جزئیه بودن عکس آن تصریح نموده‌اند. این تاکید برای پرهیز از افتادن در دام این نوع مغالطه است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مظفر، محمدرضا، المنطق.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مغالطه ایهام عکس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۸.
