مغالطه اشتراک لفظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مغالطه اشتراک لفظ، به‌معنای
مغالطه ناشی از استعمال لفظ دارای معانی متعدد بدون توجه به تعدد معانی و از
اسباب مغالطه لفظ مفرد است.
مغالطه در یک تقسیم کلی بر دو قسم است:
۱.
مغالطه لفظی؛
۲.
مغالطه معنوی.
و مغالطه لفظی نیز بر دو قسم است:
۱.
مغالطه لفظ مفرد؛
۲.
مغالطه لفظ مرکب.
مغالطه اشتراک لفظ، یکی از انواع مغالطه لفظ مفرد بوده و مغالطه‌ای است که بیش از هر یک از انواع دیگر مغالطات، شایع و متداول می‌باشد.
دلالت لفظ واحد بر چند معنا، می‌تواند اسباب مختلفی داشته باشد، مثل اتفاق (
تواطی) و اشتراک و
تشابه و مجاز و استعاره و نقل و
تشبیه و
تشکیک، و به سبب عدم توجه به هر یک از این اسباب، ممکن است مغالطه صورت گیرد.
یکی از اسباب مغالطه لفظ مفرد، «اشتراک اسم» یا «اشتراک جوهر لفظ مفرد» است و آن اشتباهی است که در جوهر و معنای لفظ مفرد از لحاظ
اشتراک آن در چند معنا به‌وجود می‌آید؛ مانند لفظ عین که
مشترک لفظی است و دارای معانی زیادی است و در صورت نیامدن قرینه معیِّنه؛ که تعیین کند گوینده کدام یک از این معانی را اراده کرده است، سبب اشتباه و
مغالطه می‌شود.
مغالطه اشتراک لفظ را می‌توان این طور تعریف کرد: "استفاده از یک لفظ مشترک در جمله، به طوری که شنونده یا خواننده معنایی مغایر با معنای مورد نظر گوینده یا شنونده را از آن درک کند و یا این که اساسا گوینده یا شنونده در مورد تعدد معانی تعمد داشته باشد و بخواهد در شرایط مختلف مدعی یکی از آن معانی شود."
مراد از اشتراک در جوهر لفظ، اشتراک به معنای اعم است که شامل
مجاز و
مستعار و
منقول و غیر آنها می‌شود، نه به معنای اخص، که قسیم موارد مذکور است.
مغالطه اشتراک لفظ، مغالطه‌ای است که بیش از هر یک از انواع دیگر مغالطات، شایع و متداول است و به علت محدودیت زبانی مردم خواه‌ناخواه گرفتار این مغالطه می‌شوند. بعضی از منطق‌دانان آن را مغالطه اشتراک اسم نامیده‌اند. اما نامیدن آن به مغالطه اشتراک لفظ سزاوارتر است زیرا علاوه بر اشتراک اسم، اشتراک فعل و حتی اشتراک حرف را نیز در بر می‌گیرد و تعدد معانی هر یک می‌تواند موجب ارتکاب مغالطه شود.
۱. مثال برای اشتراک اسم: او و همسرش پنج سال اختلاف داشتند، اختلاف در این جمله هم می‌تواند به معنای تفاوت باشد یعنی پنج سال تفاوت سنی دارند و هم می‌تواند به معنای مشاجره و منازعه باشد.
۲. مثال برای اشتراک فعل: آنها از ما چند عکس گرفتند، عکس گرفتن، هم می‌تواند به معنای دریافت کردن عکس باشد و هم می‌تواند به معنای عکس‌انداختن باشد.
۳. مثال برای اشتراک حرف: دهمین و آخرین فصل کتاب درباره عبادت است "واو" می‌تواند
واو عطف باشد به معنای "با" و هم می‌تواند
واو بیان باشد و به معنای "یعنی" باشد.
در کتاب‌های قدیمی منطق، قدما این مغالطه را منحصر به
قیاس می‌کردند و آن را فقط در اشتراک لفظی
حد وسط یک قیاس در نظر می‌گرفتند: مثل: انگور شیرین است، شیرین معشوق فرهاد است، پس انگور معشوق فرهاد است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مظفر، محمدرضا، المنطق.
• خندان، على‌اصغر، مغالطات.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مغالطه اشتراک لفظ»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۲۲.
