معجم المصطلحات الأصولیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«معجم المصطلحات الاصولیة»، اثر
محمد حسینی ، شامل تعریف مجموعه‌ای از اصطلاحات اصولی می‌باشد که به
زبان عربی و در سال ۱۹۹۵ م، نوشته شده است.
کتاب، با مقدمه مؤلف در اشاره به نحوه تدوین مباحث آغاز و مطالب، به ترتیب حروف الفباء تنظیم شده است.
اساس کار مؤلف، تنظیم و تدوین مسائل و اصطلاحات اصولی بر اساس
مذهب شیعه امامیه می‌باشد، اما به برخی اصطلاحات مشهور
اهل سنت نیز اشاره شده است.
برخی از اصطلاحات، دارای تعاریف متعددی می‌باشند که در مورد آنها، به بهترین و واضح‌ترین تعریف، اکتفاء شده و در موارد اختلافی، به قائل هر تعریف، اشاره شده است.
در مواردی که تعریفی جدید و ابتکاری بوده است، نام مبتکر آن تعریف، ذکر شده است.
نویسنده، سعی نموده است تا در حد امکان، برای توضیح اصطلاحات، از مثال، استفاده نماید.
نمونه‌هایی از مطالب کتاب:
تخییر مکلف از طرف
شارع، بین انجام یا ترک فعل، بدون ترجیح یکی از آن دو؛
سه تعریف از آن ارائه شده است:
هر چیزی که
شارع آن را به عنوان سبب برای حصول
ظن، معتبر کرده باشد، مانند
خبر واحد؛
حکمی است که در حق جاهل به واقع، به لحاظ کاشفیت ذاتی، ولی ناقص آن از واقع، جعل شده است؛
حکم ظاهری مرتبط با کشف
دلیل ظنی معین به نحوی که کشف آن دلیل، ملاک تام
جعل حکم می‌باشد؛
روشی است برای وضع
احکام شرعیه برای وقایع جدید، در مواردی که
حکم آن در
کتاب و
سنت وجود نداشته باشد، با قیاس بر مواردی که نص
شرعی وجود دارد؛
اتیان ماموربه با تمام شرایط و اجزای معتبر
شرعی و عقلی آن، طبق امر مولی، چه آن امر، اختیاری واقعی باشد، یا اضطراری و ظاهری، به گونه‌ای که امتثال آن امر شمرده شود؛
تعاریف گوناگونی برای آن ذکر شده است:
الف) اتفاق خاص؛
ب) اتفاق مجتهدین امت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بعد از وفات ایشان، در عصری از اعصار، بر یک
حکم شرعی؛
ج) هر قول دارای
حجت شرعی، و لو قول یک نفر؛
و...
دو تعریف برای آن ذکر شده است:
الف) اراده‌ای که متعلق آن، خصوص امور واقعیه است؛
ب) اراده صدور فعل، بدون تخلل اراده غیر در صدور آن، مانند اراده
خداوند در خلق عالم.
اراده تشریعیه، جدیه، استعمالیه و استقبالیه از انواع دیگر اراده می‌باشند که تعریف شده‌اند.
تعاریف گوناگونی برای آن ذکر شده است، مانند «
حکم به بقاء آنچه قبلا بوده است» و...
استصحاب، دارای انواع مختلفی است، از قبیل:
استصحاب برائت یا عدم اصلی؛
استصحاب تدریجیات؛
استصحاب تنجیزی؛
استصحاب تعلیقی؛
استصحاب حکمی و... ؛
تعدد معانی حقیقی یک لفظ در یک زبان، مانند لفظ عین که در زبان عربی، به معنای چشمه،
جاسوس،
چشم و... می‌باشد؛
حکم عقل به عدم استحقاق عقوبت فعلی که
حکم آن مشکوک بوده و دلیلی برای آن وجود ندارد؛
اظهار معنا و ایضاح چیزی که قبلا مستور بوده است؛
حضور معنایی از لفظ در ذهن هنگام شنیدن آن، بدون کمک گرفتن از قرینه؛
ثبوت
حکم در
شریعت؛ یعنی
تشریع آن از طرف خدا، مانند وجوب
حج بر
مسلمان؛
.
ادله
شرعیه‌ای که واسطه اثبات متعلق خود می‌شوند، به حسب جعل
شرعی، بدون آنکه بین آنها و بین متعلقاتشان، علقه ثبوتیه وجود داشته باشد؛
خبری که راویان آن، به حدی زیاد باشد که عادتا تبانی آنها بر
دروغ، بعید باشد و این وصف، در تمام طبقات روات، استمرار داشته باشد؛
بودن شی ء به گونه‌ای که از فهم آن، فهم شی ء دیگری لازم آید و انواع آن، عبارت است از: دلالت اشاره؛ اقتضاء؛ التزامیه؛ ایماء؛ تصدیقیه؛ تصوریه؛ تضمنیه؛ تنبیه؛ ذاتیه لفظیه؛ سببیه لفظیه؛ سیاقیه؛ لغویه؛ مطابقیه و...
از دیگر اصطلاحاتی که تعریف شده‌اند، عبارتند از:
ذریعه؛
رخصت؛
رکن؛
سبب؛
سد باب اجتهاد؛
شبهه بدویه؛
شرط متاخر؛
صحت؛
صریح؛
طریقیت؛
طلب؛
ظاهر؛
ظن؛
عام استیعابی؛
عرف؛
غایت؛
غیر مستقلات عقلیه؛
فاسد؛
فرد مردد؛
قاعده؛
قبح؛
کراهت؛
کنایه؛
لفظ ظاهر؛
لفظ مجمل؛
ماده امر؛
متواتر معنوی؛ ناقل؛
نسبت تامه؛
هیئت امر؛
هیئت جمع؛ واجب و...
کتاب، فاقد فهرست و پاورقی می‌باشد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
