مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار و فلاسفة الامصار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب مطرح الانظار، تالیف عبدالحسین تبریزی، مشهور به فیلسوف الدوله، یک اثر کم نظیر در میان کتب
تاریخ پزشکی است که به
زبان فارسی نگاشته شده است. این
اثر در بیان شرح احوال اطبای مشهور به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
مؤلف انگیزه‌اش را از نگارش این اثر معرفی مؤلفین بزرگ علم پزشکی دانسته است چراکه «اغلب حکمای سلف با وصف این که از تالیفات آنها عموم محصلین بهره‌مند می‌گردند مجهول الاسم بوده نه
زمان آنها معلوم و نه حالشان برای فضلای عصر مفهوم است.»
کتاب از سه مقدمه تشکیل می‌شود و سپس مؤلف وارد مبحث اصلی یعنی نگارش تراجم پزشکان از قدیم الایام تا روزگار مؤلف می‌پردازد که البته این بخش به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است. مطالب مطرح شده در این سه مقدمه به قرار زیر است:
۱. در بیان
فضل حکمت و ترجیح آن بر سایر علوم و
آیات و
اخباری که در این باب وارد شده است.
۲. در تاریخ و کیفیت حدوث صناعت طب و اول شیوع آن در اقطار عالم.
۳. در علو مرتبه حکماء و اندرز مبتدئین از
اطباء.
هیچ یک از آثار نویسنده به اندازه مطرح الانظار مقبولیت و
شهرت پیدا نکرد. این کتاب که به شیوه دایرةالمعارفی، زندگی‌نامه مشاهیر پزشکی و
فلسفه را عرضه کرده، به سبب دقت و ظرافتی که در تدوین و نگارش آن صورت گرفته، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از پژوهش‌گران تاریخ پزشکی با اطمینان خاطر، به نکات عرضه شده در این کتاب سه جلدی (گرچه به طور کامل منتشر نشده است) استناد کرده‌اند.
سیریل لوید الگود، پزشک و تاریخ‌نگار انگلیسی، در کتاب تاریخ پزشکی ایران آورده است: «رساله مختصر النبض که به
ابن سینا منسوب است، اگرچه به نظر برخی از شرق‌شناسان، ازجمله ادوارد براون، حاکی از
نبوغ ابن سیناست ولی اگر مقدمه آن درست باشد، کتاب مزبور نوشته ابن سینا نیست، زیرا در آن گفته شده است که: «فرمانی از عضدالدوله دیلمی به من رسید که کتابی درباره
نبض بنویسم، پس من این کتاب را از روی معلومات شخصی خود به رشته تحریر در آوردم»، در حالی که ما می‌دانیم که عضدالدوله وقتی فوت کرد، ابن سینا دو
سال داشت، بر طبق نظریه مندرج در کتاب مطرح الانظار فی تراجم
اطباءالاعصار نوشته فیلسوف الدوله، نویسنده این کتاب یا ابوعلی بن مسکویه یا ابوعلی بن مندویه است.»
تقریبا می‌توان گفت که تمام کتاب‌هایی که در پنجاه سال اخیر به تاریخ پزشکی پرداخته‌اند به کتاب مطرح الانظار استناد کرده‌اند.
در کتاب مفاخر آذربایجان درباره کتاب آمده است: «مطرح الانظار فی تراجم
اطباء الاعصار که به ترتیب حروف تهجی در سه مجلد تنظیم شده است و جلد نخستین آن از کلمه (الف) تا (ز) است در سال ۱۳۳۴ ق به
همت اداره معارف آذربایجان به چاپ رسید. ولی متاسفانه جلد دوم و سوم آن که از آرزوهای علمی مؤلف بود هنوز به چاپ نرسیده است و الحق کتاب بسیار مفید و نفیسی می‌باشد، طبق معرفی خویش مجلد سوم آن در مورد تراجم اطبای معاصر می‌باشد. نگارنده، این مجلد نفیس را در کتابخانه دارد، درصدد تهیه دیگر مجلدات است آن جهت تجدید چاپ و اصلاحات لازمه بود که متاسفانه ناقص بودن اکثر مجلدات آن او را از این کار منصرف ساخت اگر فرزندان یا منسوبین آن مرحوم چنین خدمتی را انجام دهند، بسیار ارزنده خواهد بود.»
این کتاب شامل شرح حال چهارصدوشش تن از
حکما و اطبای
جهان می‌باشد که بی‌اغراق هر چه سطح دانش و پایه فرهنگ مردم بالا رود بیش‌تر مورد استفاده خواهد بود، چون مطالبی بسیار علمی، تاریخی و غیره در متن و حواشی کتاب ذکر شده است که به دانش و آگاهی وسیع مؤلف، گواهی می‌دهد.
مطرح الانظار در سه مجلد تدوین و تحریر شده است که جلد اول آن در سال ۱۳۴۴ ق (۱۹۱۶ م) در ۳۷۶ صفحه چاپ و منتشر شده است، ولی از دو جلد دیگر آن اطلاعی در دست نیست.
افست جلد اول این اثر را موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،
طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران با مقدمه‌ای کوتاه به
قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی در تیرماه سال ۱۳۸۳ منتشر ساخته است.
عبدالحسین تبریزی
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
