• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مصطفی بیانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَیانی، مصطفیٰ جارالله‌زاده (د۱۰۰۶ق/۱۵۹۷م)، شاعر و ذکره‌نویس ترک در دوران عثمانی می‌باشد.


بَیانی، مصطفیٰ جارالله‌زاده (د۱۰۰۶ق/۱۵۹۷م)، شاعر و تذکره‌نویس ترک در دوران عثمانی می‌باشد.

۱.۱ - زادگاه و شهرت

وی در روسجُق (از شهرهای بلغارستان) زاده شد. پدرش جارالله نام داشت و به همین سبب، به جارالله‌زاده شهرت یافت.
[۱] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۶، Ankara، ۱۹۸۴.
[۲] قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
[۳] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.


۱.۲ - تحصیلات

او تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز کرد و سپس برای ادامه آن به استانبول رفت،
[۴] Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi،ج۲، ص۳۲، Istanbul، ۱۹۹۲.
آنجا نزد محمد چلبی فرزند شیخ‌الاسلام ابوالمسعود دانش آموخت و سپس به خدمت ابوالمسعود درآمد و مورد عنایت وی قرار گرفت.
[۵] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
[۶] قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
[۷] سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۴۲۳، استانبول، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.

بیانی قواعد خوش‌نویسی را از شکرالله خلیفه فرا گرفت و از وی اجازۀ تعلیق یافت و کتاب تفسیر ابوالسعود را تحریر کرد.
[۸] مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۶، استانبول، ۱۹۲۸م.
[۹] قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
[۱۰] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.


۱.۳ - تدریس و قضاوت

وی پس از تکمیل تحصیلات به عنوان مدرس مدرسۀ «کِستِل» تعیین گردید. چندی نیز قاضی خاوران شد
[۱۱] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
[۱۲] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۶، Ankara، ۱۹۸۴.


۱.۴ - پیوستن به طریقت خلوتیه

سپس به حج رفت و در بازگشت به طریقت خلوتیه پیوست و مرید شیخ اکمل شد.
[۱۳] بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۸، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
[۱۴] قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
[۱۵] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.


۱.۵ - شیخ خانقاه خلوتیه

پس از وفات شیخ، در ۹۸۵ق/۱۵۷۷م بنا به وصیت وی جانشین او گردید
[۱۶] ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.
[۱۷] مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۶، استانبول، ۱۹۲۸م.
[۱۸] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
بیانی حدود ۲۰ سال شیخ خانقاه صوفیان خلوتیه بود.

۱.۶ - وفات

سرانجام در استانبول وفات یافت و در همان زاویه مدفون شد.
[۱۹] مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۷، استانبول، ۱۹۲۸م.
[۲۰] Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۳۲، ۱۹۹۲.
[۲۱] ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.

بیانی در نظم و نثر، به ویژه در نظم عربی مهارت داشت. او یکی از قصاید عربی ابوالسعود را تخمیس کرد.
[۲۲] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.
[۲۳] ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.
[۲۴] عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
بیانی به ترکی نیز شعر می‌سرود،
[۲۵] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.
اما دیوان مدونی ندارد و تنها در بعضی از مجموعه‌ها قطعاتی از اشعار وی را می‌توان یافت.
[۲۶] Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۴۱۲، ۱۹۷۷.


مهم‌ترین اثر بیانی تذکرة الشعرای اوست. این اثر به گفتۀ خودش در واقع تلخیص تذکرة الشعرای حسن چلبی قنالی‌زاده است.
[۲۷] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.

وی همچنین احوال برخی از شاعرانی را که بعد از تألیف تذکرۀ قنالی‌زاده (۹۹۴ق/۱۵۸۶م) به شهرت رسیده بودند، به تذکرۀ خود افزوده است.
[۲۸] بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۸، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
[۲۹] İstanbul kütüpaneleri tarih،coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.

تذکرۀ بیانی از دو بخش تشکیل یافته است:
در بخش اول ۵ پادشاه و ۳ شاه‌زادۀ شاعر، و در بخش دوم به ترتیب حروف الفبا ۲۴۰ شاعر سده‌های ۹-۱۰ق/۱۵-۱۶م جای گرفته‌اند.
[۳۰] Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷-۲۹۰، Ankara، ۱۹۸۴.
[۳۱] İstanbul kütüpaneleri tarih،coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.
بیانی تألیف این تذکره‌ را در ۱۰۰۰ق/۱۵۹۲م به پایان رسانده است.
دست‌نویس‌های تذکرۀ بیانی در کتابخانۀ دانشگاه استانبول، بخش خالص افندی،
[۳۲] Fleischer، C H، ج۱، ص۳۳۶، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، New Jersey، ۱۹۸۶.
کتابخانۀ ملت و کتابخانۀ ولی‌الدین افندی نگهداری می‌شود.
[۳۳] Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۳۲، ۱۹۹۲.


(۱) بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
(۲) ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، استانبول، ۱۳۰۸ق.
(۳) سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
(۴) عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۵) قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
(۶) مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، استانبول، ۱۹۲۸م.
(۷) Fleischer، C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، New Jersey، ۱۹۸۶.
(۸) İstanbul kütüpaneleri tarih-coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.
(۹) Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، Ankara، ۱۹۸۴.
(۱۰) Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۷.
(۱۱) Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲.

۱. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۶، Ankara، ۱۹۸۴.
۲. ↑ قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
۳. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۴. ↑ Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi،ج۲، ص۳۲، Istanbul، ۱۹۹۲.
۵. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۶. ↑ قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
۷. ↑ سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۴۲۳، استانبول، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
۸. ↑ مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۶، استانبول، ۱۹۲۸م.
۹. ↑ قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
۱۰. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۱. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۲. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۶، Ankara، ۱۹۸۴.
۱۳. ↑ بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۸، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
۱۴. ↑ قنالی‌زاده حسن، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
۱۵. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۶. ↑ ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.
۱۷. ↑ مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۶، استانبول، ۱۹۲۸م.
۱۸. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۹. ↑ مستقیم‌زاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، ج۱، ص۵۴۷، استانبول، ۱۹۲۸م.
۲۰. ↑ Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۳۲، ۱۹۹۲.
۲۱. ↑ ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.
۲۲. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.
۲۳. ↑ ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، ج۴، ص۳۷۹، استانبول، ۱۳۰۸ق.
۲۴. ↑ عطایی عطاءالله، حدائق‌الحقائق فی تکملةالشقائق، ج۱، ص۴۶۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۲۵. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.
۲۶. ↑ Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۴۱۲، ۱۹۷۷.
۲۷. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷، Ankara، ۱۹۸۴.
۲۸. ↑ بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۸، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
۲۹. ↑ İstanbul kütüpaneleri tarih،coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.
۳۰. ↑ Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، ج۱، ص۲۸۷-۲۹۰، Ankara، ۱۹۸۴.
۳۱. ↑ İstanbul kütüpaneleri tarih،coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.
۳۲. ↑ Fleischer، C H، ج۱، ص۳۳۶، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، New Jersey، ۱۹۸۶.
۳۳. ↑ Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۳۲، ۱۹۹۲.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۵۳۱۶، برگرفته از مقاله «مصطفی بیانی».    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
جعبه ابزار