مصطفی بیانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَیانی، مصطفیٰ جاراللهزاده (د۱۰۰۶ق/۱۵۹۷م)،
شاعر و ذکرهنویس ترک در
دوران عثمانی میباشد.
بَیانی، مصطفیٰ جاراللهزاده (د۱۰۰۶ق/۱۵۹۷م)،
شاعر و تذکرهنویس ترک در
دوران عثمانی میباشد.
وی در روسجُق (از شهرهای
بلغارستان) زاده شد. پدرش جارالله نام داشت و به همین سبب، به جاراللهزاده
شهرت یافت.
او تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز کرد و سپس برای ادامه آن به
استانبول رفت،
آنجا نزد محمد چلبی فرزند
شیخالاسلام ابوالمسعود دانش آموخت و سپس به خدمت ابوالمسعود درآمد و مورد عنایت وی قرار گرفت.
بیانی قواعد خوشنویسی را از شکرالله خلیفه فرا گرفت و از وی اجازۀ تعلیق یافت و کتاب
تفسیر ابوالسعود را تحریر کرد.
وی پس از تکمیل تحصیلات به عنوان مدرس مدرسۀ «کِستِل» تعیین گردید. چندی نیز
قاضی خاوران شد
سپس به
حج رفت و در بازگشت به
طریقت خلوتیه پیوست و
مرید شیخ اکمل شد.
پس از وفات شیخ، در ۹۸۵ق/۱۵۷۷م بنا به
وصیت وی جانشین او گردید
بیانی حدود ۲۰ سال شیخ
خانقاه صوفیان خلوتیه بود.
سرانجام در استانبول وفات یافت و در همان زاویه مدفون شد.
بیانی در نظم و نثر، به ویژه در نظم عربی مهارت داشت. او یکی از قصاید عربی ابوالسعود را
تخمیس کرد.
بیانی به ترکی نیز
شعر میسرود،
اما دیوان مدونی ندارد و تنها در بعضی از مجموعهها قطعاتی از اشعار وی را میتوان یافت.
مهمترین اثر بیانی تذکرة الشعرای اوست. این اثر به گفتۀ خودش در واقع تلخیص تذکرة الشعرای
حسن چلبی قنالیزاده است.
وی همچنین احوال برخی از شاعرانی را که بعد از تألیف تذکرۀ قنالیزاده (۹۹۴ق/۱۵۸۶م) به شهرت رسیده بودند، به تذکرۀ خود افزوده است.
تذکرۀ بیانی از دو بخش تشکیل یافته است:
در بخش اول ۵
پادشاه و ۳ شاهزادۀ شاعر، و در بخش دوم به ترتیب حروف الفبا ۲۴۰ شاعر سدههای ۹-۱۰ق/۱۵-۱۶م جای گرفتهاند.
بیانی تألیف این تذکره را در ۱۰۰۰ق/۱۵۹۲م به پایان رسانده است.
دستنویسهای تذکرۀ بیانی در کتابخانۀ دانشگاه استانبول، بخش خالص افندی،
کتابخانۀ ملت و کتابخانۀ ولیالدین افندی نگهداری میشود.
(۱) بروسهلی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م.
(۲) ثریا محمد، سجل عثمانی یا تذکرۀ مشاهیر عثمانیه، استانبول، ۱۳۰۸ق.
(۳) سامی شمسالدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
(۴) عطایی عطاءالله، حدائقالحقائق فی تکملةالشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۵) قنالیزاده حسن، تذکرةالشعرا، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۱۹۸۹م.
(۶) مستقیمزاده سلیمان سعدالدین، تحفۀ خطاطین، استانبول، ۱۹۲۸م.
(۷) Fleischer، C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، New Jersey، ۱۹۸۶.
(۸) İstanbul kütüpaneleri tarih-coğrafya yazmaları katalogları، Istanbul، ۱۹۴۳.
(۹) Levend A S، Türk edebiyatı tarihi، Ankara، ۱۹۸۴.
(۱۰) Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۷.
(۱۱) Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۵۳۱۶، برگرفته از مقاله «مصطفی بیانی».