مشتق (ادبی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مشتق (ادبی)، لفظ گرفته شده از
لفظ دیگر با تناسب در معنا و ترتیب حروف است.
مشتق، در اصطلاح ادیبان، هر لفظی را گویند که از لفظ دیگر گرفته شده، مشتمل بر حروف اصلی آن باشد و در اصل معنا با آن تناسب داشته و در ترتیب حروف نیز با آن موافق باشد، امّا از لحاظ
هیئت با آن اختلاف داشته باشد، مانند: «ضارب» که از «یضرب» گرفته شده و حروف اصلی آن را نیز (ض، ر، ب) به ترتیب دارا است، و در معنا نیز متناسب با آن است، ولی هیئت آنها با هم فرق دارد.
اشتقاق، به معنای گرفتن لفظی دیگر از یک لفظ، به شرط مناسبت آن دو در معنا و ترتیب حروف اصلی، و مغایرت آنها در
صیغه است. اشتقاق، به صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده است، اما هرگاه اشتقاق به طور مطلق استعمال شود، به اشتقاق صغیر انصراف دارد.
در اشتقاق صغیر، میان دو لفظ تناسب در حروف اصلی و ترتیب وجود دارد، مثل: اشتقاق «ضرب» از «ض، ر، ب».
در اشتقاق کبیر، میان دو لفظ تناسب در لفظ و معنا وجود دارد، اما تناسب در ترتیب وجود ندارد، مثل: «جبذ» و «جذب».
در اشتقاق اکبر، میان دو لفظ فقط در مخرج تناسب وجود دارد، مثل: «نحق» و «نعق».
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۳۴، برگرفته از «مشتق ادبی».
