• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مشتق (ادبی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مشتق (ادبی)، لفظ گرفته شده از لفظ دیگر با تناسب در معنا و ترتیب حروف است.

فهرست مندرجات

۱ - تعریف
       ۱.۱ - اشتقاق
              ۱.۱.۱ - اشتقاق صغیر
              ۱.۱.۲ - اشتقاق کبیر
              ۱.۱.۳ - اشتقاق اکبر
۲ - پانویس
۳ - منبع


مشتق، در اصطلاح ادیبان، هر لفظی را گویند که از لفظ دیگر گرفته شده، مشتمل بر حروف اصلی آن باشد و در اصل معنا با آن تناسب داشته و در ترتیب حروف نیز با آن موافق باشد، امّا از لحاظ هیئت با آن اختلاف داشته باشد، مانند: «ضارب» که از «یضرب» گرفته شده و حروف اصلی آن را نیز (ض، ر، ب) به ترتیب دارا است، و در معنا نیز متناسب با آن است، ولی هیئت آنها با هم فرق دارد.

۱.۱ - اشتقاق

اشتقاق، به معنای گرفتن لفظی دیگر از یک لفظ، به شرط مناسبت آن دو در معنا و ترتیب حروف اصلی، و مغایرت آنها در صیغه است. اشتقاق، به صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده است، اما هرگاه اشتقاق به طور مطلق استعمال شود، به اشتقاق صغیر انصراف دارد.

۱.۱.۱ - اشتقاق صغیر

در اشتقاق صغیر، میان دو لفظ تناسب در حروف اصلی و ترتیب وجود دارد، مثل: اشتقاق «ضرب» از «ض، ر، ب».

۱.۱.۲ - اشتقاق کبیر

در اشتقاق کبیر، میان دو لفظ تناسب در لفظ و معنا وجود دارد، اما تناسب در ترتیب وجود ندارد، مثل: «جبذ» و «جذب».

۱.۱.۳ - اشتقاق اکبر

در اشتقاق اکبر، میان دو لفظ فقط در مخرج تناسب وجود دارد، مثل: «نحق» و «نعق».
[۱] شرح البدخشی (به ضمیمه شرح الاسنوی)، بدخشی، محمد بن حسن، ج۱، ص۲۶۲.



۱. شرح البدخشی (به ضمیمه شرح الاسنوی)، بدخشی، محمد بن حسن، ج۱، ص۲۶۲.
۲. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۱، ص۱۹۵ و ۱۹۶.    
۳. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۱، ص۱۹۸.    



فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۳۴، برگرفته از «مشتق ادبی».    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات اصولی | اصول فقه | مشتق




جعبه ابزار