مشاکلت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مشاکلت، ذکر شیء به
لفظ غیر مقرر آن، به سبب مجاورت و به
قصد یکنواخت گویی را می‌گویند.
«مشاکله» (هم شگل گویی) از صنایع بدیعی و ادبی به کار رفته در
قرآن است. این صنعت در همه زبان‌های طبیعی بشری کاربرد دارد؛ به طور مثال اگر کسی از شما بپرسد «کجای شما درد می‌کند؟» و شما در پاسخ او بگویید «من فقط جیبم و کیفم درد می‌کند» مرادتان این است که مشکل یا بیماری جسمی ندارید؛ ولی مشکل و ضعف مالی دارید. به کار بردن درد طبق کاربرد اولیه آن درباره جیب و کیف، یکنواخت گویی یا مشاکله است. برخی از صاحبنظران، مشاکله را چنین تعریف کرده‌اند: ذکر شیء به لفظی غیر از لفظ مقرر برای آن، به سبب مجاورت آن لفظ.
کند گر بر تو
ظلم از کین بد اندیش {تو هم آن ظلم کن بر وی میندیش
ظلم در مصرع دوم به
معنای جزا و پاداش عمل بد است که به مناسبت مجاورت با ظلم اول، به این لفظ تعبیر شده است.
۱. (تعلم ما فی نفسی ولا اعلم ما فی نفسک).
در این آیه،
حضرت عیسی علیه‌السّلام به
خداوند می‌گوید تو می‌دانی در
نفس من چیست؛ ولی من نمی‌دانم در نفس تو چیست. خداوند دارای
نفس ،
دل ،
ذهن ،
ضمیر و مانند آن‌ها نیست؛ ولی چون ابتدا از آن سخن گفته شده، در ادامه هم از آن سخن گفته است.
این شیوه و صنعت که از
محسنات معنویه است و در
قرآن فراوان یافت می‌شود - از جمله درباره
استهزا ،
مکر ،
نسیان و
خدعه که به خدا نسبت داده می‌شود - همه از باب مشاکله است.
۲. (انما نحن مستهزؤون الله یستهزیء بهم…).
۳. (نسوا الله فنسیهم).
۴. (ومکروا ومکر الله).
۵. (فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه).
۶. (وجزاء سیئة سیئة مثلها).
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مشاکلت».
