مسعود بن احمد حارثی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حارثی، مسعودبن احمد،
فقیه ،
محدّث و
قاضی حنبلی قرن هفتم و هشتم است.
در ۶۵۲ یا ۶۵۳ در روستای حارثیه نزدیک مقبره معروفِ کرخی در غرب
بغداد به‌دنیا آمد.
پدرش تاجری متمکن بود و در همان
روستا اقامت داشت.
حارثی برای تحصیل
علم به
مصر ، اسکندریه و
دمشق سفر کرد.
در مصر،
حدیث را از رضی
الدین ابن‌برهان، عبداللّه‌بن علاق، محمدبن عبدالمنعم حمزی مقدسی و شماری دیگر از شاگردان هبةاللّه‌بن علی بوصیری (متوفی ۵۹۸) فراگرفت.
در اسکندریه از محضر عثمان‌بن عوف و
ابن‌فرات و در دمشق از احمدبن ابوالخیر و
ابن‌صیرفی بهره برد.
همچنین
فقه را نزد شمس
الدین ابن ابی‌عمر و کسانی دیگر آموخت.
حارثی در مدارس گوناگونی در دمشق و مصر به
تدریس پرداخت، از جمله در مدارس نوریه، صالحیه و منصوریه و جامع‌طولون.
از جمله شاگردان او ابوحجاج مِزّی، اسماعیل‌بن خَبّاز، قاسم‌بن محمد برزالی، تقی
الدین سبکی، عزالدین
ابن‌جماعه و شهاب
الدین ابن‌العز بودند.
ذهبی نیز از وی حدیث نقل کرده است.
در ۷۰۹، منصب قضای مصر از سوی بَیبَرس دوم به حارثی سپرده شد و او تا پایان
عمر در این سمت باقی‌ماند.
حارثی در ۷۱۱ در
قاهره فوت کرد و در قرافه،
قبرستان مشهور آنجا، به
خاک سپرده شد.
شرح‌حال‌نگاران، حارثی را
محدّث و
فقیه و
مفتی شمرده‌اند، ولی تبحر او را در حدیث بیش از فقه دانسته و گفته‌اند که وی
حافظ قرآن و نیکوسخن بود
او قائل به وصف «جهت» (به معنای در فوق بودن) برای
خدا بود و این دیدگاه او جنجالهایی پدید آورد و حتی دانشمند معاصرش،
ابن‌دقیق‌العِید (متوفی ۷۰۲)، به همین علت از هم‌نشینی با او دوری می‌جست.
گویا همین رفتار منشأ این
شایعه شده بود که حارثی هنگامی که در منصب قضا بود، پیش‌نویس بخشهای پاک‌نویس نشده کتاب الامام
ابن‌دقیق‌العید (شرحی ناقص بر الاِمام فی احادیث الاحکام خودش) را از بین برد.
از جمله آثار علمی اوست: شرح بخشی از
سنن ابی‌داود؛ شرح بخشی از کتاب المقنع
موفق
الدین ابن قدامه حنبلی، شامل باب «عاریه» تا آخر «وصایا»؛ امالی، شامل مباحثی در
حدیث و
رجال و
تراجم ؛ و تخریج احادیث منقول از برخی محدّثان عصر خود، از جمله استادش
ابن ابی‌عمر و احمدبن اسحاق ابرقویی.
(۱)
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
(۲)
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، در
ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
(۳)
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب.
(۴)
ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۵) محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
(۶) محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ ذهبی، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ المصر و القاهرة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷.
(۸) عبداللّه‌بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقطان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مسعود بن احمد حارثی»، شماره۵۶۹۳.
