مسجد بالابان‌آقا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بالابان آقا،
مسجدی در
استانبول، تبدیل شده از بنای کهنی متعلق به
روم شرقی می‌باشد.
ایوانسرایی می‌گوید: تبدیل شده از
کلیساست.
واقف آن در
فتح استانبول، سرکرده محافظان تازیهای سلطنتی (سگبان باشی) بوده است.
مخارج آن از محل
مسجد ایاصوفیه تأمین می‌شود.
در دفتر آمار موقوفات استانبول
، بالابان آقابن عبداللّه، صاحب
وقف معرفی شده و وقفنامه آن در
صفر ۸۸۸، با امضای
سراج النائب تنظیم یافته است.
از شخصیت تاریخی بالابان آقا اطلاعی در دست نیست، اما احتمال دارد همان بالابان پاشای بادِره ای باشد که در فتح استانبول (سگبان باشی) بود و پس از فرماندهی
نبرد آلبانی، کشته شد.
ده باب
حجره، سه باب
دکان و یک باب
دبستان ضمیمه مسجد بوده که تا ۹۵۳، ده فقره موقوفه دیگر نیز بر آن افزوده شده بود.
خانقاه مسلمان دده نیز از موقوفاتی بود که در کنار این مسجد احداث و به آن ملحق شده بود.
این بنای کهن در اصل،
مقبره خانوادگی یا آرامگاه قدیسی مسیحی، متعلّق به قرن پنجم میلادی، بود که در یکی از دوره های متأخر روم شرقی، به صورت
نیایشگاه یا نمازخانه خصوصی درآمده بود. سپس در اجرای سیاست احیای بناهای مخروبه روم شرقی، به مسجد تبدیل شد.
با توجه به طراحی آن، و وجود شش قبر در زیرزمین آن‌که در اثنای تخریب کشف شد، می توان احتمال مقبره بودنش را نیز مطرح کرد.
ادّعا و گمان عدّه ای که گفته اند: بنا بقایای
صومعه و
کلیسای کوراتوروس و به عنوان مشابه
کلیسای حاوی مرقد
حضرت عیسی علیه السّلام در
قدس، همچنین محل
غسل تعمید یا
کتابخانه صومعه ای بوده، بی اساس است.
مسجد بالابان آقا، که در
حریقهای مختلف خسارات فراوان دیده و هر بار
مرمّت شده بود، در ۲۵ رجب ۱۳۲۹/ ۲۳ ژوئیه ۱۹۱۱، در یک آتش سوزی خراب شد و اداره اوقاف ترکیه در ۱۳۰۹ ش /۱۹۳۰ سنگهای آن را به فروش رساند؛ و پس از فروریختن دیوارها، بر اثر کاوش اداره موزه های استانبول، زیرزمین آن کشف شد.
چندی بعد مسجد، قربانی طرح توسعه
شهر شد و تنها نام محلّه بالابان آقا، از آن باقی ماند
(۱) استانبول وقفلری تحریر دفتری ۹۵۳ (۱۵۴۶).
(۲) حسین ایوانسرایی، حدیقه الجوامع، استانبول ۱۲۸۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مسجد بالابان آقا»، شماره۳۱۱.
