مرقاة الأصول بحوث تمهیدیة فی أصول الفقه‌ (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

«مرقاه الاصول بحوث تمهیدیه فی اصول الفقه»، به زبان عربی، تالیف آیت الله بشیر النجفی است که در آن به طور مختصر تمامی مباحث مربوط به علم اصول فقه، اعم از مباحث الفاظ و اصول عملیه درج گردیده است. هدف از تالیف این کتاب، ارائه مباحث دشوار اصول فقه برای طلاب مبتدی بوده است تا یک دوره کامل اصول فقه به طور موجز و آسان برای یادگیری طلاب در یک جا گردآوری شود.

---

کتاب، در یک مقدمه، هشت مقصد و یک خاتمه، کلیه مباحث الفاظ و اصول عملیه را بیان کرده و مقدمات ورود به دانش فقه را فراهم آورده است. در مقدمه، برخی از مباحث اساسی که مقدمه بحث الفاظ در علم اصول فقه است، مطرح شده و در خاتمه، مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید ارائه گردیده است. در مقاصد هشت گانه نیز مباحث الفاظ و اصول عملیه به صورت مبسوط بیان شده است.

---

۲.۱ - مقدمه

در ابتدای کتاب، مقدمه نسبتا مفصلی در مورد برخی از کلیات علم اصول فقه ارائه شده است. در این مقدمه، نویسنده، ابتدا تعریفی از علم اصول فقه، موضوع آن و غرض و هدف از این علم ارائه کرده است، سپس، مباحث مربوط به وضع را بیان کرده و اقسام وضع را به اعتبار منشا وضع و به اعتبار معنا بررسی نموده است. در ادامه به بحث در باره حقیقت و مجاز و دلالت و اقسام آن و علامات حقیقت و مجاز پرداخته است. در قسمت بعدی مباحث مربوط به مقدمه کتاب، نویسنده، وارد اصول لفظیه شده و اصولی مانند اصاله الحقیقه، اصاله العموم، اصاله الاطلاق و اصاله الظهور را شرح داده است. بحث از حقیقت شرعیه، صحیح و اعم در الفاظ،مشترک لفظی و مشتق نیز سایر مباحث مطرح شده در مقدمه را تشکیل می‌دهند.

۲.۲ - مقصد اول

مقصد اول از مقاصد هشت گانه، در باره اوامر است و در آن، از ماده و صیغه امر و معنای آن و ظهور یا عدم ظهور امر عقیب حظر در وجوب و دلالت امر بر فور یا تراخی و بحث اجزاء و مقدمه واجب و بحث ضد سخن به میان آمده است.

۲.۳ - مقصد دوم

در مقصد دوم، به بحث در باره نهی و مباحث مرتبط با آن پرداخته شده و مراد از ماده و صیغه نهی، دلالت داشتن نهی بر دوام و تکرار، جواز یا عدم جواز اجتماع امر و نهی در امری واحد و اقتضاء داشتن یا نداشتن نهی از شی ء فساد را تبیین گردیده است.

۲.۴ - مقصد سوم

مقصد سوم، اختصاص به مباحث مربوط به مفاهیم دارد. در این بخش، نویسنده، به تعریف مفهوم و اقسام آن اشاره کرده و سپس به بررسی مفهوم مخالفت و مفهوم موافق، مفهوم وصف، مفهوم داشتن یا نداشتن غایت، حصر، عدد و لقب پرداخته است.

۲.۵ - مقصد چهارم

در مقصد چهارم، مباحث مربوط به عام و خاص، مانند معنای عام،الفاظ عام، تخصیص خوردن عام با خاص متصل و منفصل،لزوم فحص از مخصص قبل از عمل کردن به عام، تخصیص خوردن عام به واسطه خبر واحد و نسخ مورد بحث و بررسی نویسنده قرار گرفته است.

۲.۶ - مقصد پنجم

در مقصد پنجم، احکام مربوط به مطلق و مقید و مجمل و مبین بیان شده است.

۲.۷ - مقصد ششم

مباحث حجت، عنوان مقصد ششم کتاب است که در آن، ضمن بیان معنای حجت، اماره، ظن نوعی، ظن شخصی و دلیل، به بیان مناط و معیار حجیت داشتن ظنون پرداخته شده و حجیت علم و قطع اثبات شده است. در بحث از حجیت ظواهر، نویسنده، به حجیت ظواهر اشاره کرده و حجیت داشتن اجماع را از طریق حس و حدس و طرق عقلی بررسی نموده است. در ادامه مباحث مربوط به حجت، نویسنده، به بحث از حجیت شهرت، اعم از شهرت روایی و شهرت فتوایی و شهرت عملی پرداخته و حجیت خبر واحد و ادله آن و هم چنین حجیت مطلق ظن را بنا بر دلیل انسداد باب علم، توضیح داده است.

۲.۸ - مقصد هفتم

در مقصد هفتم، مباحث مربوط به اصول عملیه، مانند برائت، اشتغال (احتیاط)، تخییر و استصحاب و ادله عقلی و نقلی هر یک از این اصول و شرایط جریان آنها در احکام فقهی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در مورد ادله اصل احتیاط و دوران امر بین محذورین در تعبدیات و توصلیات و اقل و اکثر ارتباطی و استقلالی به صورت مبسوط شرح داده شده است.

۲.۹ - مقصد هشتم

در مقصد هشتم، احکام مربوط به تعادل و تراجیح و راه کارهای شرعی و عقلی خروج از تعارض اخبار و ادله و اصول بیان گردیده است. در مبحث پایانی کتاب نیز مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید، مانند شرایط مجتهد برای صدور فتوی،شرایط تقلید از مجتهد، معیارهای اعلمیت یک مجتهد،تجزی در اجتهاد، قول به تخطئه و تصویب در اجتهاد، ادله وجوب تقلید، ادله تقلید از اعلم و جواز رجوع به مجتهدی دیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

---