مرجحات تعارض آیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرجحات تعارض آیات،
اسباب ترجیح در مقام
تعارض ظاهری آیات را می‌گویند.
زرکشی در بحث
تعارض آیات ،
مرجحاتی را- به شرح ذیل- ذکر می‌کند:
تقدیم
آیه مکی بر
آیه مدنی ، مگر در مواردی که بعد از
هجرت ، در
مکه نازل شده باشد که در این صورت، آیه مدنی بر مکی مقدم می‌شود.
اگر مفاد یکی از دو
آیه ، بر احوال اهل مکه، و دیگری بر احوال اهل
مدینه غلبه دارد، آنچه ناظر به احوال اهل مدینه است مقدم می‌گردد، مثل آیه: (ومن دخله کان آمنا)؛ «و هر که در آن درآید در امان است»
؛ و آیه: (کتب علیکم القصاص فی القتلی)؛
که آیه دوم را
مخصص آیه اول قرار می‌دهیم، یعنی: هر کسی وارد
حرم شود در امان است مگر کسی که بر او
حق قصاصی ثابت باشد.
اگر ظاهر یکی از دو آیه، مستقل باشد و آیه دیگر اقتضای لفظی زاید داشته باشد، آیه مستقل، مقدم می‌شود، مثل تقدم: (واتموا الحج والعمرة لله)؛ «و برای
خدا حج و
عمره را به پایان رسانید»
بر: (فان احصرتم فما استیسر من الهدی)؛ «و اگر(به
علت موانعی) بازداشته شدید آنچه از
قربانی میسر است(قربانی کنید)»،
زیرا عدم
وجوب هدی (قربانی) - به مجرد
حصر - مورد اتفاق است، و در آیه تصریح به آنچه
سبب خروج از
احرام و محل شدن است نشده، پس مفاد بخش دیگر که منع از احلال در وقت
مرض است، مقدم می‌شود.
اگر- به مقتضای
اجتهاد -
عموم هر دو آیه بر ظاهر خود باقی باشد، بر
تخصیص مفاد هر یک توسط دیگری مقدم می‌گردد، مثل آیه: (وان تجمعوا بین الاختین الا ما قد سلف)؛ «و (بر شما
حرام شده است) جمع دو
خواهر با همدیگر مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد»
که
حرمت جمع بین دو خواهر به آیه: (ومن لم یستطع منکم طولا ان ینکح المحصنات المؤمنات فمن ما ملکت ایمانکم من فتیاتکم المؤمنات)؛ «و هر کس از شما از نظر مالی نمی‌تواند زنان (آزاد) پاکدامن با
ایمان را به
همسری (خود) درآورد پس با دختران جوانسال با ایمان شما که مالک آنان هستید(
ازدواج کند)»
در مورد
ملک یمین تخصیص نمی‌خورد بلکه بر عموم خود باقی می‌ماند.
ترجیح مفاد قطعی و ضروری یک آیه بر مفاد ظاهری و غیر قطعی آیه دیگر، مثل تقدیم: (احل الله البیع)؛ «
خدا داد و ستد را حلال گردانیده است»
بر (وذروا البیع)؛ «و داد و ستد را واگذارید»،
زیرا
دلالت آیه اول بر
حلیت بیع ، صریح و ضروری است ولی دلالت
نهی برفساد بیع، یا اصلا ظاهر نیست یا صریح و در مرتبه
نص نیست.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مرجحات تعارض آیات».
