مرآت‌الاحوال جهان‌نما (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مرآت الاحوال جهان نما»، مهم‌ترین کتاب
آقا احمد است که به
زبان فارسی نگارش یافته و به موضوع
سفرنامه پانزده ساله مولف به
عتبات مقدسه و نیز معرفی شهرهایی که در مسیر سفر وی قرار گرفته، اختصاص یافته است. این کتاب ظاهرا به پیروی از
تحفة العالم میر عبداللطیف شوشتری نوشته شده است.
انگیزه مولف از نگارش این اثر، همچون سایر نویسندگان
تاریخ و
سیره و
جغرافیا، معرفی احوال شهرهایی است که طی سفر خود بدان‌ها وارد شده است.
کتاب که در دو جلد منتشر شده؛ مشتمل بر یک پیش گفتار که توسط موسسه علامه مجدد
وحید بهبهانی نگاشته شده و نیز فهرست مطالب کتاب به قلم مولف و پنج مطلب و یک خاتمه است. مطلب اول؛ مشتمل بر پنج فصل، مطلب دویم؛ مشتمل بر چهار فصل، مطلب سیم؛ مشتمل بر هشت فصل، مطلب چهارم؛ مشتمل بر چهارده فصل و مطلب پنجم خود؛ مشتمل بر سه مقصد است که مقصد اول نوزده فصل و مقصد دویم بیست و شش فصل و یک خاتمه و مقصد سوم نیز مشتمل بر یک مقدمه در دو فصل و سه مقام است. مقام اول؛ مشتمل بر دوازده فصل، و مقام سوم؛ مشتمل بر ده فصل است. خاتمه کتاب نیز دو فصل را در برمی گیرد.
مولف در این کتاب که در واقع شرح سفر پانزده ساله اوست، سفری که به عنوان یک سیر و گردش علمی شروع می‌شود و برای فراگیری
علم و
دانش با راهی شدن به
عتبات ادامه می‌یابد، به یادآوری آنچه در مسیر راه از شهرها و آثار و بناهای تاریخی و مذهبی دیده می‌پردازد و سپس به شرح حال
حوزه علمیه پرداخته و پایگاه عظیم علمی
تشیع (
نجف اشرف) و رجال علمی و بزرگان
شیعه که اکثرا بازماندگان و شاگردان جدش وحید بهبهانی بوده‌اند، معرفی می‌کند.
بخش نخست کتاب، شرح حال خاندان
علامه مجلسی و وحید بهبهانی است که در اصل شرح و بسط و تکمیل رساله‌ای است که
میرزا حیدرعلی مجلسی در ۱۱۹۴ ق. درباره
خاندان مجلسی تالیف کرد.
بخش دوم کتاب، شرح حال خود مؤلف و به عبارتی
سفرنامه اوست که در آن خاطرات
تحصیل و
سفر به شهرهای گوناگون
ایران و
عراق را آورده است. این بخش تا آغاز ورود مؤلف به بمبئی ادامه یافته است. بخش سوم کتاب؛ شامل شرح سفر مؤلف از ورود به بمبئی و پس از آن سفر به دیگر شهرهای
هند تا ۱۲۲۵ ق. است.
بخش پایانی کتاب، ضمن پرداختن به مطالبی چون تاریخ شاهان فرنگستان، درباره کشورهای اروپایی، امریکایی و افریقایی، و نیز چگونگی حکومت انگلیسی‌ها و کمپانی هند شرقی در هند اطلاعاتی داده است.
خاتمه کتاب، نصایحی به ملوک و غیرملوک است که ضمن آن به برخی رخدادهای اواخر
عصر صفوی و دوره نادری نیز اشاره شده است.
در مجموع، مرآت الاحوال حاوی شرح حال بسیاری از چهره‌های علمی و سیاسی و اجتماعی
ایران و هند در
دهه سوم
قرن سیزدهم است و افزون بر آن؛ مشتمل بر دیدگاه‌های یک عالم شیعی در برخورد با دنیای جدید نیز می‌باشد.
آقا احمد به گاه سخن از
طبیعت هر منطقه، اقسام
گل و
گیاه و اشجار و
درختان و میوه‌های فصلی و
حیوانات عجیب الخلقه و معمولی و نیز وضعیت آب و هوا و دریا و بیشه و جنگل آن ناحیه را وصف می‌نماید.
کتاب؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم محققان کتاب آقایان عبدالله محمدی مازندرانی و سیدحسن میرحسینی و فهرست‌های ذیل می‌باشد:
فهرست
آیات،
احادیث و
روایات، کتب وارده در متن، اشعار، لغات، اماکن، اعلام، مصادر و مآخذ، خلاصه فهرست مولف و فهرست موضوعات.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
