• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مدرسه بدریه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَدْریّه، مدرسه، از مدارس مشهور قرن هفتم در موصل، که به دستور بَدرالدین لؤلؤ (حک: ۶۳۱ـ۶۵۷) تأسیس شد، مدرسه در شمال شهر و کنار دجله قرار داشت.



تاریخ درست تأسیس آن معلوم نیست، اما از سال درگذشت محمدبن عُلوان (۶۱۵ یا ۶۱۶)، نخستین اُستاد مدرسه، می توان دریافت که شروع کار مدرسه بدریه در آغاز قرن هفتم بوده است.
[۱] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت ۱۳۸۵۱۳۸۶/۱۹۶۵ ۱۹۶۶.    
[۲] ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۸۲، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.



اشتغال استادان و معیدان یامقرران و طلاّ ب شافعی مذهب در بدریه ، که بیشترشان تربیت یافته نظامیّه شافعیّه بغداد بوده اند، دلیلی است براینکه مذهبِ شافعی در این مدرسه رایج بوده است.
برخی از نویسندگان اخیر، مذهب رایج در این مدرسه را شافعی و حنفی تصور کرده اند.
شاید منشأ این تصور حضور حنفی مذهبان در مجلس درس یکی از استادان نامدار بدریه بوده است
[۳] ناجی معروف، علماءالنظامیات و مدارس المشرق الاسلامی، ج۱، ص۱۷۶، بغداد ۱۳۹۳.



از تشکیل مجالس درس شبانه و اقامت شبانه روزی مدرّسان و طلاّ ب پیداست که مدرسه دارای حجره های مسکونی و پشتوانه مالی کافی بوده است.
[۴] ابن ابی اُصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء، ج۱، ص۴۱۱ـ۴۱۲، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۳۸۵.

بدریه کتابخانه داشته است و ابو زکریّا یحیی بن سعید از خوشنویسان و ادیبان معروف، و ابن باطِیش عمادالدین موصلی شافعی، معید بدریه، از کتابداران آن‌جا بوده اند.
[۵] ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۶۹۳ـ۶۹۴، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۲.

بدرالدین لؤلؤ پس از سقوط بغداد و خلافت عباسی در ۶۵۶ نزد هولاکو رفت و با جلب حمایت او در حکومت موصل ابقا شد و با این تدبیر آن‌جا را از خرابی نجات داد
[۶] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۳۳۷، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
و با ایجاد امنیت و بزرگداشت دانش و دانشمندان، شهر موصل را در پنجاه سال وزارت و حکومت به یکی از پایگاههای با رونق علمی تبدیل کرد.
حضور دانشمند پرآوازه ای چون کمال الدین ابن یونس شمار زیادی از دانشمندان را بدانجا جلب کرد و سبب شد که این مدرسه مجمع علمایی از سراسر عالم اسلام شود.
[۷] ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۲۱۴، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.

حضور عبداللّه شَرَمْساحی، استاد مالکیّه مُستنصریه بغداد، در بدریه و دریافت کسوت فتوت از نماینده خلیفه عباسی ، بر گرایشهای طریقتی و نیز مناسبات علمی مدرسه با بزرگترین مرکز علمی دارالخلافه عباسی دلالت دارد.
جنازه بدرالدین نیز، پس از درگذشت در موصل، به این مدرسه انتقال داده و در آن‌جا به خاک سپرده شد.
[۸] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۳۳۷، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۹] ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۲۱۴، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
[۱۰] عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۱، ص۲۲۷، بغداد ۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.

این آرامگاه از جمله بناهای بازمانده از قرن هفتم در موصل است.


برخی از استادان و مُعیدان و تربیت یافتگان مشهور بدریه عبارت‌اند از: شرف الدین محمدبن عُلوان مهاجر شافعی از تربیت شدگان نظامیّه بغداد شاگرد ابوالبرکات عبداللّه بن خضر موصلی معروف به ابن شیرجی که پس از بازگشت به موصل در مدارس آن‌جا از جمله در بدریه تدریس کرد.
[۱۱] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت ۱۳۸۵۱۳۸۶/۱۹۶۵ ۱۹۶۶.    
[۱۲] ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۸۲، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.

کمال الدین ابن یونس.
اثیرالدین مُفضّل بن عُمر ابهری که خود دانشمند و مدرس بزرگی بود، اما برای آموختن از ابن یونس به موصل سفر کرد و در بدریه معید درس او شد.
ابوالبرکات مبارک بن مستوفی که برای حل مسایل اقلیدسی و مَجِسْطی نزد کمال الدین ابن یونس از بغداد به موصل رفت.
علم الدین قیصربن ابی القاسم حنفی مصری معروف به تَعاسیف، از سرآمدان علوم ریاضی در مصر و شام ، که در مجالس درس کمال الدین حضور یافت و با آن‌که موسیقیدان بود در مدرسه بدریه شش ماه نزد کمال الدین بن یونس ماند و بیش از چهل کتابِ موسیقی در خدمت او خواند.
[۱۳] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان، ج۵، ص۳۱۵ـ۳۱۶، چاپ احسان عباس، ج۵، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷.

قاضی جلال الدین بغدادی تربیت شده و مقیم بدریه که ابن ابی اُصیبعه
[۱۴] ابن ابی اُصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء، ج۱، ص۴۱۰ـ۴۱۲، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۳۸۵.
از قول او آورده است که بدرالدین لؤلؤ، به درخواست فرستاده ملک فرنگ، از کمال الدین ابن یونس خواست تا محفل علمی بیاراید و به سؤالهای آن‌ها در علوم جواب بگوید.
نجم الدین قَمراوی و شرف الدین مَتانی که در علوم حِکَمی و شرعی شهرت داشتند و در کسب دانش سفرها کردند، چون به موصل رسیدند در بدریه منزل کردند و از کمال الدین دانش آموختند.


(۱) ابن ابی اُصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۳۸۵.
(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/۱۹۶۵ـ ۱۹۶۶.
(۳) ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان، چاپ احسان عباس، ج۵، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
(۴) ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۲.
(۵) ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
(۶) ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
(۷) عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد ۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
(۸) ناجی معروف، علماءالنظامیات و مدارس المشرق الاسلامی، بغداد ۱۳۹۳.

 
۱. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت ۱۳۸۵۱۳۸۶/۱۹۶۵ ۱۹۶۶.    
۲. ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۸۲، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
۳. ↑ ناجی معروف، علماءالنظامیات و مدارس المشرق الاسلامی، ج۱، ص۱۷۶، بغداد ۱۳۹۳.
۴. ↑ ابن ابی اُصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء، ج۱، ص۴۱۱ـ۴۱۲، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۳۸۵.
۵. ↑ ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۶۹۳ـ۶۹۴، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۲.
۶. ↑ ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۳۳۷، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۷. ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۲۱۴، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
۸. ↑ ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۳۳۷، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۹. ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۲۱۴، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
۱۰. ↑ عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۱، ص۲۲۷، بغداد ۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
۱۱. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت ۱۳۸۵۱۳۸۶/۱۹۶۵ ۱۹۶۶.    
۱۲. ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه فی التاریخ، ج۱۳، ص۸۲، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
۱۳. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان، ج۵، ص۳۱۵ـ۳۱۶، چاپ احسان عباس، ج۵، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
۱۴. ↑ ابن ابی اُصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء، ج۱، ص۴۱۰ـ۴۱۲، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۳۸۵.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدریه»، شماره۷۶۵.    




جعبه ابزار