محمدکمال‌الدین حریری‌زاده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد کمال
الدین حریری‌زاده، صوفی و نویسنده ترک در
قرن سیزدهم است.
وی در ۱۲۶۷ در استانبول به
دنیا آمد.
نسبش به ابوالحسن علی حریری (متوفی ۱۲۴۸)، از نوادگان شیخ احمد رفاعی و مؤسس شاخه حریریه طریقت رفاعیه، می‌رسد.
وی از خاندان معروف حریری‌زاده‌های حلب بود.
پدر حریری‌زاده،
شیخ سید عبدالرحمان، نیز از مشایخ بود.
حریری‌زاده دوران تحصیل خود را در استانبول گذراند.
فقه حنفی را نزد علامه قاضی شیخ عبداللطیف عمربخاری حلبی، و کتابهای
حدیث (از
جمله صحیح بخاری ) را نزد علامه شاکر افندی فرا گرفت.
در نوجوانی، هنگام تحصیل علوم فقه و
تفسیر و حدیث، به تصوف گرایید و نخستین طریقتی که از طریق پدرش بدان منتسب گشت، حریریه بود.
وی به خلوتیه و شعب دیگر رفاعیه نیز منسوب است.
او پس از درگذشت پدرش به
تجارت پرداخت، ولی پس از مدتی دوباره به تحصیل
علوم دینی روآورد و برای تحصیل سفرهای بسیار کرد و به دیدار بسیاری از مشایخ رفت.
وی در استانبول و نیز اسکوب، نزد شیخ محمد نورالعربی حسینی (از مشایخ مشهور ملامیه، متوفی ۱۳۰۵) رفت و در ۱۲۸۹ با او
بیعت کرد و از وی
قصیده تائیه ابن‌فارض، رسالة الاحدیة و فصوص‌الحکم
ابن‌عربی را آموخت و خلافت‌نامه طریقت ملامیه را نیز از او گرفت.
حریری‌زاده به واسطه شیخش، نورالعربی، که به طریق روحانی به حاجی بکتاش‌ولی منتسب بود، به بکتاشیه نیز انتساب داشت. حریری‌زاده در
سفر به سِلانیک از شیخ علی‌رضا افندی (متوفی ۱۲۹۵) خلافت رمضانیه و از شیخ ادیب لطفی افندی خلافت سنانیه را گرفت.
همچنین از طریق شیخ عبداللطیف بخاری در ۱۲۸۷ به طریقت قادریه و از طریق شیخ شرف
الدین ادرنوی/ ادرنه‌ای به طریقت سزائیه منتسب گشت.
او تقریباً به دویست طریقت اصلی و شعب آن‌ها انتساب یافته است.
حریری‌زاده در تصوف
طریق اعتدال را در پیش گرفته بود و پیمودن راه
شریعت را بهترین طریق می‌دانست و از این‌که خداوند، خدمت علمای
ظاهر و
باطن را
نصیب وی ساخته است، سپاسگزار بود.
او ابن‌عربی را از اولیای برجسته و از مشایخ معتبر می‌دانست و معتقد بود آنچه از آرای او مغایر شریعت است، خطاست ولی نباید درباره وی راه
افراط و
تفریط پیمود و او را به سبب خطاهایش به کلی
مردود شمرد یا همه گفته‌هایش را پذیرفت.
حریری‌زاده در ۱۲۹۹ درگذشت و در درگاه شیخ حاسب افندی، در محله ایوب استانبول، به
خاک سپرده شد. محمدطاهر بروسه‌لی، مشهورترین شاگرد او،
جانشین وی شد.
او بالغ بر ۴۵ اثر دارد
که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
آثار عربی: ۱) تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق، مشتمل بر سه مجلد بزرگ، که به مثابه دایرةالمعارف طریقت‌هاست و در آن از ۱۵۰ طریقت و مؤسسان و مشایخ آن‌ها و کیفیت سلوک در هر طریقت بحث شده است.
نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه سلیمانیه (بخش فاتح ابراهیم افندی، ش ۴۳۰ـ۴۳۲) موجود است.
۲) جواهرالملوک العالیة فی بواهر سلوک الشاذلیة، درباره زندگی ابوالحسن شاذلی و اساس تعالیم شاذلیه (کتابخانه سلیمانیه، بخش خانقاه شاذلی، ش ۵۷).
۳) الموردالخاص بالخواص فی تفسیر سورةالاخلاص.
یعقوب چیچک این
کتاب را تصحیح و چاپ کرده است (استانبول ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶).
آثار ترکی: ۱) فجرالاسماء و صبح المسمی، مشتمل بر شرح اسماء سبعه‌ای که در مراحلِ سلوکِ خلوتیه و شَعبانیه و بَکریه اهمیت دارد (کتابخانه سلیمانیه، بخش محمود افندی، ش ۳۱۵۹).
۲) فتح/ فسح درّ الاَغلی شرح دَوْر الاعلی، که
شرح حزب دورالاعلی ابن‌عربی است (کتابخانه سلیمانیه، بخش ترنووالی، ش ۹۶۴).
۳) حقیقةالطریقة، ترجمه مکتوباتی است که شیخ عبدالغنی نابلسی به نام وسائل‌التحقیق و رسائل التوفیق گردآوری کرده است (کتابخانه سلیمانیه، بخش ترنووالی، ش ۴/۸۹۸).
۴) روشن دلنواز، شرح ترکی بر گلشن راز
شیخ محمود شبستری است، که در آن از شرح شیخ محمد بن یحیی نوربخشی نیز استفاده کرده است (کتابخانه سلیمانیه، بخش محمود افندی، ش ۲۷۵۳).
(۱) محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلف لری، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲.
(۲) کمال
الدین حریری‌زاده، تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق، نسخه خطی کتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه فاتح، ش ۴۳۰ـ۴۳۲.
(۳) عبدالباقی گولپینارلی، ملامت و ملامتیان، ترجمه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۷۸ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمدکمال‌الدین حریری‌زاده»، شماره۶۰۵۶.
