• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد پانی‌پتی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پانیْ پَتی، محمد بن ‌محمود ملقب به جلال‌الدین محمدکبیرالاولیاء (د۷۶۵ق/۱۳۶۴م)، صوفی برجسته طریقه چشتیه صابریه در هند .


نسب جلال‌الدین به عثمان ، خلیفه سوم می‌رسید و نیاکان او ظاهراً نخست از مدینه به کازرون و سپس از آن‌جا به پانی‌پت در هند، مهاجرت کرده بودند.
[۱] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۲] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۳] چشتی صابری، علی‌اصغر، ج۱، ص۳۳۴، شمیم ولایت، پاکستان، ۱۹۹۳م.
جلال‌الدین در پانی‌پت به دنیا آمد و دوران کودکی خود را در همان‌جا گذراند. وی در خردسالی، پدرش را از دست داد و پرورش او را عمویش برعهده گرفت.
[۴] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۵] شارب، ظهور، ج۱، ص۱۲۹، حسن، جدید تذکرۀ اولیائی پاک و هند، لاهور، ۱۹۶۵م.
جلال‌الدین صاحب ۵ پسر ودو دختر بود.


جلال‌الدین در کودکی بسیار مورد توجه شیخ شرف‌الدین بوعلی قلندر پانی‌پتی بود، چندان که هر روز با او ملاقات می‌کرد و سرانجام در ۱۲ سالگی در پی شنیدن سخنی از بوعلی قلندر و دگرگونی احوالش، زندگی معمولی را رها کرد و به ریاضت و سلوک روی آورد.
[۶] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۷] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۰۰-۲۰۱، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.


پس از آن روی به عالم تجرید آورد و ۳۰ یا ۴۰ سال از عمرش را در سفر گذراند و بارها به حج رفت و سرانجام همراه جمعی از درویشان به قصبه هانسی رسید و در آن‌جا با شیخ جمال‌الدین هانسوی ملاقات کرد و به توصیه او به پانی‌پت بازگشت و به شمس‌الدین پانی‌پتی مشهور به شمس‌الدین تُرک دست ارادت داد و پس از ریاضت‌های بسیار از وی خرقه گرفت و به جلال‌الدین ملقب شد.
[۸] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۶، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۹] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۱۰] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.


وی به دستور شیخ خود به قصبه کرنال رفت و تا مرگ شمس‌الدین در آن‌جا ماند. پس از آن به پانی‌پت بازگشت و به عنوان جانشین او ادارۀ خانقاه و مزار شمس‌الدین را برعهده گرفت.
[۱۱] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۶، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۲] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.


گفته‌اند که جلال‌الدین بیش از ۱۷۰ سال عمر کرد و در پانی‌پت به خاک سپرده شد. پس از گذشت بیش از یک سده، به دستور یکی از امرای اسکندر لودهی به نام فیروزین لطف‌الله در ۹۰۴ق/۱۴۹۹م، گنبدی بر قبر وی ساخته شد.
[۱۳] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۶-۳۱۷، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۴] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۱۵] غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۱۶] چشتی صابری، علی‌اصغر، ج۱، ص۳۴۱-۳۴۲، شمیم ولایت، پاکستان، ۱۹۹۳م.



در منابع، جلال‌الدین را جامع علم شریعت، طریقت و حقیقت دانسته‌اند و کرامات بسیاری به او نسبت داده‌اند. وی اهل سُکر و سماع بود و در اواخر عمر حالت استغراق چنان بر او غالب می‌آمد که مریدانش در وقت نماز با گفتن مکرر کلمه «حق» وی را به خویشتن باز می‌آوردند.
[۱۷] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۸] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷-۱۹۸، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۱۹] غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۴، کانپور، ۱۸۹۴م.
وی با سیدجلال‌الدین بخاری ، ملقب به مخدوم جهانیان جهانگشت معاصر بود و حکایتهایی در بارۀ آن دو نقل شده است.
[۲۰] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۲۱] غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴، کانپور، ۱۸۹۴م.


جلال‌الدین مریدان بسیاری یافت و نام نزدیک به ۴۰ نفر به عنوان خلفای او نقل شده است که برجسته‌ترین آن‌ها شیخ احمد عبدالحق است که سلسله چشتیه صابریه از طریق او ادامه یافته، و شاخه فرعی چشتیه صابریه موسوم به «مخدومیه» منسوب به اوست.
[۲۲] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۵، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۲۳] غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۲۴] آریا، غلامعلی، ج۱، ص۱۸۵، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران، ۱۳۶۵ش.


تنها اثر باقی‌مانده از جلال‌الدین پانی‌پتی، رساله‌ای با عنوان زادالابرار دربارۀ وحدت وجود است که امروزه اثری از آن در دست نیست، اما لعلی بدخشی و غوثی شطاری بخش‌هایی از آن را در کتاب‌های خود آورده‌اند.
[۲۵] چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۸، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
[۲۶] غوثی شطاری، محمد، ج۱، ص۵۱۲-۵۱۴، گلزار ابرار، به کوشش محمد ذکی، پنته، ۱۹۹۴م.
[۲۷] غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۲، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۲۸] لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۷، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.



(۱) آریا، غلامعلی، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران، ۱۳۶۵ش.
(۲) چشتی، شاه الهدایه، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
(۳) چشتی صابری، علی‌اصغر، شمیم ولایت، پاکستان، ۱۹۹۳م.
(۴) شارب، ظهور، حسن، جدید تذکرۀ اولیائی پاک و هند، لاهور، ۱۹۶۵م.
(۵) غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، کانپور، ۱۸۹۴م.
(۶) غوثی شطاری، محمد، گلزار ابرار، به کوشش محمد ذکی، پنته، ۱۹۹۴م.
(۷) لعلی بدخشی، لعل بیگ، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.

۱. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۲. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۳. ↑ چشتی صابری، علی‌اصغر، ج۱، ص۳۳۴، شمیم ولایت، پاکستان، ۱۹۹۳م.
۴. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۵. ↑ شارب، ظهور، ج۱، ص۱۲۹، حسن، جدید تذکرۀ اولیائی پاک و هند، لاهور، ۱۹۶۵م.
۶. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۷. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۰۰-۲۰۱، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۸. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۶، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۹. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۱۰. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۱۱. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۶، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۱۲. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۱۳. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۶-۳۱۷، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۱۴. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۴، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۱۵. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵، کانپور، ۱۸۹۴م.
۱۶. ↑ چشتی صابری، علی‌اصغر، ج۱، ص۳۴۱-۳۴۲، شمیم ولایت، پاکستان، ۱۹۹۳م.
۱۷. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۵، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۱۸. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۷-۱۹۸، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۱۹. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۴، کانپور، ۱۸۹۴م.
۲۰. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۲۱. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴، کانپور، ۱۸۹۴م.
۲۲. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۵، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۲۳. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵، کانپور، ۱۸۹۴م.
۲۴. ↑ آریا، غلامعلی، ج۱، ص۱۸۵، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران، ۱۳۶۵ش.
۲۵. ↑ چشتی، شاه الهدایه، ج۱، ص۱۹۸، سیرالاقطاب، لکهنو، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
۲۶. ↑ غوثی شطاری، محمد، ج۱، ص۵۱۲-۵۱۴، گلزار ابرار، به کوشش محمد ذکی، پنته، ۱۹۹۴م.
۲۷. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء، ج۱، ص۳۶۲، کانپور، ۱۸۹۴م.
۲۸. ↑ لعلی بدخشی، لعل بیگ، ج۱، ص۳۱۷، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران، ۱۳۷۶ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد پانی پتی»، ج۱۳، شماره۵۴۷۳.    



span class=dark




جعبه ابزار