محمد تبادکانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَبادَکانی، شمس
الدین محمد، از محدثان و عارفان
شافعی مذهب قرن نهم و اهل تبادکان خراسان بود.
از تاریخ ولادت و زندگانی او اطلاع کمی در دست است.
وی از معاصران
عبدالرحمان جامی بوده و با وی مصاحبت داشته است.
همچنین او را از خلفا و مریدان
زین الدین خوافی (متوفی ۸۳۸) دانسته اند.
با این‌که وی را
مرید بهاءالدین عمر نیز گفته اند، او خود اشاره به این ارادت نکرده است.
گفته‌اند که
قرآن را در یک
ماه رمضان حفظ کرد.
ابتدا علوم ظاهری را آموخت و پس از دیدار با
زین الدین خوافی به
تصوف و
عرفان روی آورد و با وی
بیعت کرد.
تبادکانی از محضر مشایخی همچون بهاء
الدین عمر (متوفی ۸۵۷)،
فخرالدین نورستانی (متوفی ۸۲۰) و
سعدالدین کاشغری (متوفی ۸۶۰) بهره برد.
گفتگوی طولانی وی در باره
عشق و
عقل با سعدالدین کاشغری نشان می‌دهد که وی عقل را جلوه ای از عشق الاهی می‌داند.
تبادکانی از مدرسان
علوم نقلی و عقلی
هرات بوده
و
شمس الدین محمد جامی (متوفی ۸۷۷)،
برادر عبدالرحمان جامی، در حوزه درس او حضور می‌یافته است.
او را صاحب کرامات دانسته اند.
تاریخ وفات او معلوم نیست؛ برخی منابع وفات او را در ۸۹۱
و برخی دیگر در ۸۶۴ نوشته اند؛
خواندمیر یک بار ۸۶۴
و باردیگر
۸۹۱ را ثبت کرده و به نوشته کحّاله
وی تا ۸۷۵ زنده بوده است.
مدفن تبادکانی در
گازرگاه هرات، در جوار
مقبره خواجه عبدالله انصاری است.
در ۸۹۱، به دستور
امیرعلیشیر نوائی (۸۴۴ ـ۹۰۶)، بر
مزار او
خانقاهی ساختند و فرزندش حمیدالدین (متوفی ۹۱۷) جانشین پدر در آن‌جا شد و مریدان تبادکانی در آن‌جا
عبادت می‌کردند.
این
خانقاه هنوز هم در هرات پابرجاست.
آثار بجای مانده از تبادکانی عبارت‌اند از:
۱)
تسنیم المقربین به
فارسی که از شروح مشهور
منازل السایرین است.
وی در این شرح، از شرح
عربی زین الدین خوافی متأثر است
۲ )
تخمیس و
ترجمه قصیده مشهور
برده سروده
بوصیری.
وی ابتدا آن را به
عربی تخمیس کرده و سپس به
فارسی درآورده است
۳ ) الاربعون البلدانیـّة، درحدیث
۴ )
شرح الاسماء الحسنی؛ ابیات مختصری نیز به وی منسوب است.
نسخ خطی آثار وی موجود است.
(۱) عبدالله بن عبدالرحمان اصیل
الدین واعظ، مقصد الاقبال سلطانیة و مرصد الا´مال خاقانیه، چاپ مایل هروی، تهران ۱۳۵۱ش.
(۲) امیرعلیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳) عبدالله بن محمد انصاری، منازل السایرین، متن عربی با مقایسه به متن علل المقامات و صدمیدان، ترجمه دری منازل السایرین و علل المقامات و شرح کتاب از روی آثار پیر هرات از روان فرهادی، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۴) اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ مهدی توحیدی پور، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۶ش).
(۶) غیاث
الدین بن همام
الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۷) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
(۸) محمد معصوم بن
زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ ش.
(۹) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
(۱۰) عبدالواسع بن جمال
الدین نظامی باخرزی، مقامات جامی: گوشه‌هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۷۱ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تبادکانی»، شماره۳۲۰۲.
