محمد بن یحیی غسانی برجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَرْجی، ابوالقاسم محمد بن یحیی غسّانی (۷۱۰- ۷۸۶ق/۱۳۱۰- ۱۳۸۴م)،
قاضی، کاتب و ادیب اندلسی می‌باشد.
وی در بَرجه در نزدیکی غرناطه
به
دنیا آمد و در همان‌جا به تحصیل
علم پرداخت.
برجی نزد
پدر و دیگران
قرائات هفتگانه را آموخت و
حدیث را از ابواسحاق ابن ابی العاص بر اساس مسندهای پنجگانه فرا گرفت. از دیگر استادان وی می‌توان
طنجالی،
ابوجعفر ابن زیات،
عبدالمهیمن حضرمی،
ابن جابر وادی آشی،
ابن هدیه قرشی،
مجاصی،
خلیل مکی و
عبدالله یافعی را نام برد.
برجی
شعر نیز نیکو می‌سرود و خطی خوش داشت.
به گفته
ابن خلدون،
وی در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م راهی‌بجایه در افریقیه شد و به خدمت امیر حفصی، ابوزکریا بن سلطان ابویحیی، درآمد و دبیری وی را عهده دار شد. پس از درگذشت ابوزکریا به خدمت پسر وی امیر محمد کمربست و همچنان در آن مقام بود تا سلطان ابوالحسن علی بن عثمان، دهمین سلطان مرینی (حک ۷۳۲-
۷۴۹ق/ ۱۳۳۲- ۱۳۴۸م) به افریقیه حمله برد و بر بجایه دست یافت و امیر محمد و خانواده‌اش را به تلمسان، در
مغرب میانه
تبعید کرد و برجی نیز ناگزیر راهی تلمسان شد. وی که گویا در آن زمان شهرتی کسب کرده بود، در آن‌جا به خدمت سلطان ابوعنان (حک ۷۴۹-۷۵۹ق/۱۳۴۸- ۱۳۵۸م)، پسر سلطان ابوالحسن که در آن زمان در بجایه
حکومت می‌راند، درآمد و عهده‌دار کتابت وی شد. برجی یک بار نیز
حج گزارد.
بجز اینها، برجی به عنوان سفیر به سرزمین‌هایی چون
مصر و قشتاله فرستاده شد
از جمله وی در ۷۵۶ق/۱۳۵۵م از جانب ابوعنان به مصر رفت تا در مراسم خاص «مولودی خوانی و تقدیم مدح نامه سلطان به مزار
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)» شرکت کند.
در بازگشت، وصف‌های وی از شگفتی‌ها و دیدنی‌های مصر برای سلطان و حاضران بسیار جالب توجه بوده است.
در
۷۴۹ق/۱۳۴۸م ابوعنان خود زمام امور را به دست گرفت و برجی را همراه خود به فاس در مغرب اقصی برد. ابوعنان این بار مقامی را که شایسته برجی بود، به وی نداد، زیرا محمد بن ابی عمرو اداره امور را در دست داشت و برجی تنها به همکاری با وی بسنده کرد، تا آنکه ابوعنان کشته شد
و او به خدمت پسرش محمد دوم (حک ۷۵۹-۷۶۰ق/۱۳۵۸-۱۳۵۹م) درآمد و
قاضی فاس شد. پس از آن به خدمت برادر ابوعنان، ابوسالم علی دوم (حک ۷۶۰-۷۶۲ق) درآمد و کار کتابت وی را به عهده گرفت، تا اینکه ابن مرزوق ابوعبدالله محمد ابن احمد بر ابوسالم غالب آمد و برجی از کار برکنار شد. وی پس از این فقط به کار قضا در سپاه پرداخت، تا سرانجام چشم از جهان فرو بست.
برجی با
ابن خطیب (د ۷۷۶ق/۱۳۷۴م) معاصر بود و در شعری او را مخاطب قرار داده، و برای یکی از دوستانش از وی
شفاعت خواسته است.
در هیچ یک از منابع به دیوان وی اشاره‌ای نشده است، اما اشعاری که از وی باقی مانده، حدود ۱۰۲ بیت است؛ از جمله یک قصیده بائیه در ۸۲ بیت است که به مناسبت تولد حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سروده، و در حضور ملک مصر برخوانده است.
(۱) ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
(۲) ابن خطیب محمد، الکتیبه الکامنه، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۳م.
(۳) ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
(۴) ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م.
(۵) بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، به‌کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
(۶) طنجی محمد بن تاویت، تعلیقات بر التعریف (نک: هم، ابن خلدون).
(۷) عبادی احمد مختار و عبدالعزیز اهوانی، حاشیه بر نفاضه الجراب ابن خطیب، قاهره، دارالکاتب العربی.
(۸) مقری احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
(۹) یاقوت حموی، معجم البلدان.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برجی»، شماره۴۷۱۹.
