• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن یحیی جرجانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جُرْجانی، ابوعبدالله محمد بن یحیی بن مهدی (د ۳۹۸ق/ ۱۰۰۸م)، از فقهای حنفی ایران.


حاجی خلیفه از وی با لقب رکن‌الاسلام یاد کرده است.
[۱] حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۳۹۸.


ابوبکر جصاص رازی استاد او در فقه ، و مهم‌ترین شاگرد وی در فقه، ابوالحسین قُدوری (د ۴۲۸ق/۱۰۳۷م) صاحب المختصر بود. از دیگر شاگردان جرجانی می‌توان ابوالعباس احمد بن محمد ناطفی طبری (د ۴۴۶ق/۱۰۵۴م) و ابوصالح قاضی دامغانی را نام برد.
[۲] خطیب‌بغدادی، احمد، ج۵، ص۱۴۰-۱۴۱، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.
[۳] ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، ج۱، ص۱۴۴-۱۴۵، طبقات الفقهاء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق.
[۴] قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۳۳، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
[۵] قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۴۷، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
[۶] قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
[۷] قرشی، عبدالقادر، ج۳، ص۳۹۷-۳۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
[۸] قرشی، عبدالقادر، ج۴، ص۵۶، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.


جرجانی فقیه توانمندی بود و افرادی که بعد از او در فقه حنفی آثاری پدید آوردند، به آراء فقهی او توجه داشته‌اند. شیخ طوسی
[۹] طوسی، محمد، ج۳، ص۳۶۰، الخلاف، به کوشش علی خراسانی و دیگران، قم، ۱۴۱۱ق.    
و علامه حلی ،
[۱۰] علامه حلی، حسن، ج۲، ص۱۵۳، تذکرة الفقهاء، تهران، چ سنگی، ۱۲۷۲ق.    
دو فقیه برجسته امامی نیز دربحث از اقرار به‌نظر وی اشاره‌کرده‌اند (برای نمونه‌هایی از آراء‌ فقهی وی، نک‌.
[۱۱] مرغینانی، علی، ج۱، ص۵۰، الهدایة فی شرح البدایة، بیروت، المکتبة الاسلامیة.
[۱۲] سرخسی، محمد، ج۱۰، ص۱۹۰، المبسوط، بیروت، ۱۴۰۶ق.
[۱۳] کاسانی، ابوبکر، ج۱، ص۱۶۲، بدائع الصنائع، کویته، ۱۴۰۹ق.
[۱۴] آمدی، علی، ج۱، ص۲۳۵، الاحکام، به کوشش عبدالرزاق عفیفی، بیروت، ۱۴۰۲ق.
[۱۵] عینی، محمود، ج۸، ص۳۶، عمدة القاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۱۶] ابن‌نجیم، زین‌الدین، ج۱، ص۱۶۴، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
[۱۷] ابن‌نجیم، ج۴، ص۶۰۳، ابن‌نجیم، زین‌الدین، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
[۱۸] ابن‌نجیم، زین‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.


جرجانی در حدیث، از ابو‌احمد غطریفی، عبدالله بن اسحاق ابن یعقوب بصری و نصیر بن کثیر کشی جرجانی روایت کرده، و ابونصر عبدالکریم بن محمد شیرازی، ابوسعد اسماعیل بن علی سمان رازی و عمران بن موسی بن مجاشع سختیانی از او روایت کرده‌اند.
[۱۹] سهمی، حمزه، ج۱، ص۴۷۸، تاریخ جرجان، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، ۱۴۰۷ق.    
[۲۰] ذهبی، محمد، ج۲۷، ص۳۶۱-۳۶۲، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۷ق.    
[۲۱] قرشی، عبدالقادر، ج۳، ص۳۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.


جرجانی ساکن بغداد بود و در مسجد قطیعة الربیع درس می‌داد و این مسجد به نام وی معروف گردید. ابن‌جوزی او را عالمی زاهد و عابد معرفی کرده است.

او در اواخر عمر فلج شده بود و سرانجام در بغداد درگذشت و در کنار قبر ابوحنیفه به خاک سپرده شد. خطیب بغدادی به نقل از توزی وفات وی را در چهارشنبه ۳۰ رجب ۳۹۸ق/۳۱ مارس ۱۰۰۸م نوشته است.
[۲۲] خطیب‌بغدادی، احمد، ج۴، ص۲۰۴، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.
[۲۳] قرشی، عبدالقادر، ج۲، ص۵۹۹، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
[۲۴] ابن‌عمرانی، محمد، ج۱، ص۳۱۴، الانباء فی تاریخ الخلفاء، به کوشش قاسم سامرایی، قاهره، ۱۴۲۲ق.
[۲۵] که وفات او را در ۳۹۷ق نوشته است، لکهنوی، ج۱، ص۲۰۲، محمد عبدالحی، الفوائد البهیة، کراچی، ۱۳۹۳ق.


شریف رضی (د ۴۰۶ق/۱۰۱۵م) با وی ارتباط داشته، و در آثار خود از او یاد کرده است.
[۲۶] شریف رضی، محمد، ج۱، ص۲۹۶، حقائق التأویل، به کوشش محمد رضا آل کاشف الغطاء، بیروت، دارالمهاجر.    
[۲۷] شریف رضی، محمد، ج۱، ص۱۸۹، المجازات النبویة، به کوشش طه محمد زینی، قم، مکتبة بصیرتی.    


۱. ترجیح مذهب ابی‌حنیفه، که حاجی خلیفه نسخه‌ای از آن را دیده است. تعرض جرجانی بر شافعی در این کتاب، عبدالقاهر بغدادی شافعی (د ۴۲۹ق/۱۰۳۸م) را برانگیخت تا ردی بر آن بنویسد. برخی بر این عقیده‌اند که کتاب جرجانی و رد بغدادی بر آن، از تندروی و غلو خالی نیست.
[۲۸] حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۸۳۹.

۲. شرح الجامع الکبیر فی الفروع، که شرحی است بر کتاب محمد بن حسن شیبانی در فقه حنفی.
[۲۹] حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۵۶۷-۵۶۹.

۳. القول المنصور فی زیارة سید القبور
[۳۰] بغدادی، ج۲، ص۲۵۵، ایضاح .



(۱) آمدی، علی، الاحکام، به کوشش عبدالرزاق عفیفی، بیروت، ۱۴۰۲ق.
(۲) ابن‌جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و دیگران، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
(۳) ابن‌عمرانی، محمد، الانباء فی تاریخ الخلفاء، به کوشش قاسم سامرایی، قاهره، ۱۴۲۲ق.
(۴) ابن‌نجیم، زین‌الدین، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
(۵) ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق.
(۶) بغدادی، ایضاح.
(۷) حاجی خلیفه، کشف.
(۸) خطیب‌بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.
(۹) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۷ق.
(۱۰) سرخسی، محمد، المبسوط، بیروت، ۱۴۰۶ق.
(۱۱) سهمی، حمزه، تاریخ جرجان، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، ۱۴۰۷ق.
(۱۲) شریف رضی، محمد، حقائق التأویل، به کوشش محمد رضا آل کاشف الغطاء، بیروت، دارالمهاجر.
(۱۳) شریف رضی، محمد، المجازات النبویة، به کوشش طه محمد زینی، قم، مکتبة بصیرتی.
(۱۴) طوسی، محمد، الخلاف، به کوشش علی خراسانی و دیگران، قم، ۱۴۱۱ق.
(۱۵) علامه حلی، حسن، تذکرة الفقهاء، تهران، چ سنگی، ۱۲۷۲ق.
(۱۶) عینی، محمود، عمدة القاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۱۷) قرشی، عبدالقادر، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
(۱۸) کاسانی، ابوبکر، بدائع الصنائع، کویته، ۱۴۰۹ق.
(۱۹) لکهنوی، محمد عبدالحی، الفوائد البهیة، کراچی، ۱۳۹۳ق.
(۲۰) مرغینانی، علی، الهدایة فی شرح البدایة، بیروت، المکتبة الاسلامیة.

۱. ↑ حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۳۹۸.
۲. ↑ خطیب‌بغدادی، احمد، ج۵، ص۱۴۰-۱۴۱، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.
۳. ↑ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، ج۱، ص۱۴۴-۱۴۵، طبقات الفقهاء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق.
۴. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۳۳، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۵. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۴۷، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۶. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۷. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۳، ص۳۹۷-۳۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۸. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۴، ص۵۶، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۹. ↑ طوسی، محمد، ج۳، ص۳۶۰، الخلاف، به کوشش علی خراسانی و دیگران، قم، ۱۴۱۱ق.    
۱۰. ↑ علامه حلی، حسن، ج۲، ص۱۵۳، تذکرة الفقهاء، تهران، چ سنگی، ۱۲۷۲ق.    
۱۱. ↑ مرغینانی، علی، ج۱، ص۵۰، الهدایة فی شرح البدایة، بیروت، المکتبة الاسلامیة.
۱۲. ↑ سرخسی، محمد، ج۱۰، ص۱۹۰، المبسوط، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۳. ↑ کاسانی، ابوبکر، ج۱، ص۱۶۲، بدائع الصنائع، کویته، ۱۴۰۹ق.
۱۴. ↑ آمدی، علی، ج۱، ص۲۳۵، الاحکام، به کوشش عبدالرزاق عفیفی، بیروت، ۱۴۰۲ق.
۱۵. ↑ عینی، محمود، ج۸، ص۳۶، عمدة القاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
۱۶. ↑ ابن‌نجیم، زین‌الدین، ج۱، ص۱۶۴، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
۱۷. ↑ ابن‌نجیم، ج۴، ص۶۰۳، ابن‌نجیم، زین‌الدین، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
۱۸. ↑ ابن‌نجیم، زین‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، البحر الرائق، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۸ق.
۱۹. ↑ سهمی، حمزه، ج۱، ص۴۷۸، تاریخ جرجان، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، ۱۴۰۷ق.    
۲۰. ↑ ذهبی، محمد، ج۲۷، ص۳۶۱-۳۶۲، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۷ق.    
۲۱. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۳، ص۳۹۸، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۲۲. ↑ خطیب‌بغدادی، احمد، ج۴، ص۲۰۴، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.
۲۳. ↑ قرشی، عبدالقادر، ج۲، ص۵۹۹، الجواهر المضیئة، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، ریاض، ۱۴۱۳ق.
۲۴. ↑ ابن‌عمرانی، محمد، ج۱، ص۳۱۴، الانباء فی تاریخ الخلفاء، به کوشش قاسم سامرایی، قاهره، ۱۴۲۲ق.
۲۵. ↑ که وفات او را در ۳۹۷ق نوشته است، لکهنوی، ج۱، ص۲۰۲، محمد عبدالحی، الفوائد البهیة، کراچی، ۱۳۹۳ق.
۲۶. ↑ شریف رضی، محمد، ج۱، ص۲۹۶، حقائق التأویل، به کوشش محمد رضا آل کاشف الغطاء، بیروت، دارالمهاجر.    
۲۷. ↑ شریف رضی، محمد، ج۱، ص۱۸۹، المجازات النبویة، به کوشش طه محمد زینی، قم، مکتبة بصیرتی.    
۲۸. ↑ حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۸۳۹.
۲۹. ↑ حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۵۶۷-۵۶۹.
۳۰. ↑ بغدادی، ج۲، ص۲۵۵، ایضاح .


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «جرجانی»، ج۱۷، شماره۶۴۸۷.    .


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم | فقهای حنفی
جعبه ابزار