محمد بن فضل‌الله برهانپوری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْهانْپوری،
محمد بن فضل‌الله۵۲-۰۲۹ق/۵۴۵-۶۲۰م، از عارفان طریقه
چشتیه برهانپور بود.
نسب او به
ابوبکر صدیق می‌رسید و چون اجدادش از جونپور بودند، با نسبت جونپوری نیز از او یاد شده است. وی در احمدآباد
گجرات زاده شد و در کودکی پدرش را که از عارفان مشهور عصر خود بود، از دست داد.
محمد پس از درگذشت
پدر ، به خدمت شیخ‌صفی گجراتی درآمد و از دست او
خرقه پوشید،
سپس راهی
زیارت حرمین شریفین شد و ۲
سال در
سرزمین حجاز به سر برد و در همین دوران با شیخ علی بن حسام‌الدین متقی آشنا شد و از مصاحبت او بهره‌های بسیار برد. وی پس از بازگشت به احمدآباد همسر گزید و نزد
شیخ وجیه‌الدین ابن نصرالله علوی گجراتی که از علما و مدرسان مشهور بود، به شاگردی پرداخت. سپس به زمره مریدان شیخ محمدماه جونپوری که از مریدان پدرش بود، پیوست. چندی بعد برای گرفتن امانتی که از پدرش نزد شیخ
محمد اسیری بود، به مالوه اسیر رفت و در آن‌جا یک چند در خدمت
شیخ‌ابومحمد خضرتمیمی به کسب و تکمیل معارف صوفیانه مشغول شد و سرانجام به قصد
اقامت در برهانپور، مالوه را ترک گفت. وی در آن‌جا
مسجد و خانقاهی تأسیس کرد و به
تدریس علوم و ارشاد مریدان پرداخت و شاگردان بسیار
تربیت کرد و خود در شمار مشایخ بزرگ
چشتیه درآمد.
برهانپوری اهل
زهد و
تقوا بود و
خوف و
محاسبه نفس بر احوال او غلبه داشت. او به وجد و
سماع راغب نبود و بر پیروی از سنت
رسول‌الله (ص) تأکید می‌ورزید.
علاقه و عشق او به
پیامبر (ص) زبانزد بود و همواره آرزوی
زیارت مرقد آن حضرت را در دل داشت و نیز هر ساله ثلث فتوحی نذر و مانند آن را که به او می‌رسید، به
مدینه می‌فرستاد.
برهانپوری از پیروان عقاید
محیی‌الدین ابن عربی ، و قائل به وحدت وجود بود و در این زمینه کتاب التحفة المرسلة الی النبی (ص) را نیز تألیف‌کرد.
از مریدان شیخ‌فضل‌الله برهانپوری می‌توان
شیخ‌احمد دیوبندی و
سید محب‌الله مانکپوری را نام برد.
وی در۷۰ سالگی در برهانپور درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
از برهانپوری این آثار برجای مانده است:
۱. التحفة المرسلة الی النبی (ص)، که مهم‌ترین اثر اوست. وی تألیف این کتاب را که به
زبان عربی است، در ۹۹ق به پایان رسانده است. التحفة المرسله را نورالدین رایزی راندیری که خود هندی تبار بود، به
زبان مالایایی ترجمه کرده است. از این اثر ترجمه‌ای نیز به
زبان فارسی موجود است.
مؤلف خود شرحی با عنوان الحقیقة الموافقة للشریعه بر این اثر نوشته است.
بر التحفة المرسله چند شرح دیگر نیز نوشته شده که از آن جمله است:
۱. اتحاف الزکی از ابراهیم کورانی د ۱۰۱ق/۶۹۰م.
۲. نخبة المسأله از عبدالغنی نابلسی د ۱۴۳ق/۷۳۰م.
۳. کشف الحجب المسبلة علی خراید التحفة المرسله از ابوالخیر عبدالرحمان سویدی د ۲۰۰ق/۷۸۶م.
۴. کلمات المجملات نیز شرحی است به ترکی که به کوشش شیخ
محمد الیف افندی در ۳۴۱ق در
استانبول به چاپ رسیده است.
۵. شرح تحفة المرسله که شرحی است به فارسی از یکی از معاصران او.
۱. ارشاد السالکین، که در آن به بیان عقاید اهل تصوف درباره
وحدت وجود می‌پردازد و از آن با عنوان رساله عقاید
صوفیه نیز نام برده شده است. نسخه‌هایی از این اثر در کتابخانه‌های مرکزی
تهران و موزه ملی کراچی نگهداری می‌شود.
۲. حاشیة العجبیة اللامعه، که شرحی است به فارسی بر لوائح جامی.
۳. وسیلة الی لقاء جمال النبی (ص)، در بیان
معراج حضرت رسول (ص) به عربی.
(۱) آصفیه، خطی.
(۲)
محمد اکرام، رود کوثر، لاهور، ۹۸۶م.
(۳) بغدادی، ایضاح.
(۴) خدیویه، فهرست.
(۵) عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۳۹۶ق/۹۷۶م.
(۶) عبدالقدوس، «جهانگیر تا اورنگ‌زیب» تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، به کوشش فیاض
محمود و دیگران، لاهور، ۹۷۲م.
(۷) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور، ۹۲۹م.
(۸)
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، به کوشش
محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م.
(۹)
محمد هاشم
کشمی، زبدة المقامات، کانپور، ۳۰۷ق.
(۱۰) محمدامین محبی دمشقی، خلاصة الاثر، بیروت، دارصادر.
(۱۱) عارف نوشاهی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزه ملی پاکستان کراچی، اسلام آباد، ۳۶۲ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن فضل‌الله برهانپوری»، ج۱۲، ص۲۴.
