محمد بن فضل بلخی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلخی،
محمدبن فضل، از
زاهدان و
مشایخ صوفیه قرن سوم و چهارم بود.
بَلخی،
محمدبن فضل، از
زاهدان و
مشایخ صوفیه قرن سوم و چهارم. برخی
کنیه او را «ابوبکر» دانستهاند
اما
سلمی در
طبقات الصوفیه که قدیمترین مأخذ درباره اوست آن را «ابوعبدالله» ذکر کرده است.
در بلخ به دنیا آمد. از تاریخ ولادتش اطلاعی در دست نیست.
او را به سبب مذهبش از بلخ بیرون کردند، وی به
سمرقند رفت و همانجا اقامت کرد.
برخی وی را در
فروع حنفی مذهب دانستهاند
وی مرید
احمدبن خَضرَویه بوده است.
ابونعیم او را از زمره
حکمای مشرق و در
حدیث شاگرد قتیبه بن سعید دانسته است.
احمدبن خضرویه و قتیبه بن سعید هر دو در ۲۴۰ در گذشتهاند
و بلخی در ۳۱۹ در سمرقند وفات یافته است،
بنابراین اگر سنّ بلخی را به هنگام مرگِ آن دو، حدود بیست
سال بدانیم، پس او عمری طولانی، حدود یکصدسال، داشته است.
بلخی را در
سمرقند به منصب
قضاوت گماشتند، وی از آنجا آهنگ
حجاز کرد، در
نیشابور او را بزرگ داشتند سپس به سمرقند بازگشت.
ابوعثمان حیری وی را
ستوده است.
برخی کتابی به نام
الفتاوی به وی نسبت داده اند،
اما در کتابهای
صوفیه اشارهای به آن نرفته و تنها سخنانی از بلخی نقل شده است.
وی
علم را در
تصوف سه قسم دانسته است:
علم بالله که
معرفت صفات و
نعوت اوست،
علم من اللّه (
شریعت) که
علم ظاهر و
باطن،
حلال و
حرام و
امر و
نهی است و
علم مع الله (
طریقت) که عبارت است از
علم به
خوف و
رجاء و
محبت و
شوق.
(۱)
احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۲) عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) اسماعیل
بغدادی، هدیة العارفین، استانبول ۱۹۵۵، چاپ افست تهران ۱۳۸۷.
(۴) نصرالله پورجوادی، «مسأله تعریف الفاظِ رمزی در شعر عاشقانه فارسی»، معارف، دوره ۸، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۰).
(۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
(۷)
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ
بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۸)
محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۹)
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۱۰) عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۱۱) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۱۲)
علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَلخی، محمدبن فضل»، شماره۱۶۹۰.