محمد بن عبدالله مصری (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن عبدالله مصری (
۱۸۲-
۲۶۸ق)، از محدثان و فقهای مشهور
اهل‌سنت قرن سوم هجری قمری در
مصر بود. وی علاوه بر
فقه شافعی، در
فقه مالکی نیز فردی صاحب‌نظر بود، از این‌جهت پیروان هر دو مذهب می‌کوشیدند تا نام وی را در زمره فقهای خویش به‌شمار آورند.
ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن عبدالحکم مصری، در سال ۱۸۲ق در مصر به دنیا آمد و در زمینه
علم حدیث و
فقه که از علوم رایج آن روزگار بود، به مراتب بالایی دست یافت. حدیث را نزد بزرگانی همچون
ابن وهب،
ابن ضمره،
ابن ابی فدیک و بسیاری دیگر فرا گرفت و فقه را از محضر پدرش و
محمد بن ادریس شافعی آموخت.
او علاوه بر فقه شافعی، در فقه مالکی نیز فردی صاحب‌نظر بود، از این‌جهت پیروان هر دو مذهب می‌کوشیدند تا نام وی را در زمره فقهای خویش به‌شمار آورند.
سبکی می‌نویسد: ابوعبدالله مدتی با امام شافعی مصاحبت داشت و از وی تلمذ می‌کرد و به جهت تیز هوشی و پشتکاری که در فراگیری فقه داشت، مورد توجه و عنایت شافعی بود.
از طرفی
قاضی عیاض و
ابن فرحون او را در زمره فقها و محدثان
مالکی مذهب که آوازه علمی و فقهی خاص داشت، به حساب آورده و در توصیفش مطالبی نقل کرده‌اند. به هر حال وی از محدثان موثق و راستگو بود و شاگردان بسیاری را تربیت کرده است که به نوشته ابن فرحون، برخی از این دانش پژوهان از مغرب زمین و دیار
اندلس در حلقه تدریس وی شرکت می‌کردند.
از میان این شاگردان اسامی بسیاری چون
نسائی،
ابن خزیم و
عبدالرحمان بن ابی حاتم به چشم می‌خورد.
ابواسحاق شیرازی می‌نویسد: ابوعبدالله در جریان مساله
خلق قرآن به طرفداری از آن متهم شد، لذا او را به
بغداد احضار کردند تا نزد
احمد بن ابی داود قاضی بر مخلوق بودن قرآن اعتراف کند، اما او پاسخ مناسبی نداد و به مصر بازگردانده شد و از آن پس، ریاست علمی مالکی را در آن سرزمین به دست گرفت.
در این زمینه برخی معتقدند که وی پس از ردّ خواسته ابن ابی داود مورد ضرب و شتم قرار گرفت و سپس متواری گشته و مدتی به زندگانی پنهانی روی آورد.
به هر حال وی در نیمه
ذی قعده سال ۲۶۸ یا
۲۶۹ق در مصر از دنیا رفت و در کنار قبر پدر و برادرش عبدالرحمان، در جوار آرامگاه امام شافعی در مصر به خاک سپرده شد.
ابو عبدالله دارای آثار و تالیفات فراوانی بوده که از این قرارند: احکام القرآن الوثائق و الشروط الرد علی الشافعی فیما خالف فیه الکتاب و السنّة الرد علی اهل العراق ادب القضاة الدعوات و البینات اختصار کتب اشهب السبق و الدین الرد علی بشر المریسی الصوم الکفاله الرجوع عن الشهادات المؤیدات مجالس (که مربوط به مجالس خود او در چهار جزء است) و کتاب مختصری که پدرش تالیف کرده و ابوعبدالله اضافاتی به آن افزوده
السنن علی مذهب الشافعی
النجوم، المولدات
تاریخ مصر مصابیح الظلم
معرفة علوم الحدیث و کمیّة اجناسه
و سیرة عمر بن عبدالعزیز.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۴۱، برگرفته از مقاله «محمد مصری».
