محسن اراکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محسن اراکی، در سال ۱۳۳۴ش در
نجف اشرف به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و حوزوی را در آنجا شروع و از محضر علمای بزرگ نجف مانند
آیت‌الله خوئی،
آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر،
آیت‌اللّه محمّدرضا مظفّر و ... بهره برد. آیت‌الله اراکی در سال ۱۳۵۴ش از عراق به
قم مهاجرت کرد و با اوج‌گیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ش فعّالیت‌های سیاسی خود را بر علیه رژیم ستم شاهی تشدید نموده.
![محسن اراکی]()
ایشان با ورود به قم از همان ابتدا فعالیت علمی خود را با همکاری با
شهید قدّوسی و
شهید بهشتی شروع کرد و با حضور در درس آیات عظام
وحید خراسانی،
سیّدکاظم حائری و ... تحصیلات حوزوی خود را تکمیل کرد، و از سال‌های آغاز تحصیل، به تدریس
علوم حوزوی پرداخته و از سال ۱۳۵۳ش به تدریس سطوح عالی در
حوزه علمیه نجف و سپس در
حوزه علمیه قم پرداخت. ایشان همچنین دارای مدرک دکترای فلسفه غرب از دانشگاه پورتموث
لندن می‌باشد.
از مهم‌ترین فعالیت‌های آیت‌اللّه اراکی می‌توان از تاسیس مجمع اندیشه اسلامی، نمایندگی
مقام معظم رهبری و تاسیس مرکز اسلامی در انگلیس، فعّالیت‌های قضایی و علمی در
خوزستان، عضویت در
مجلس خبرگان رهبری،
امامت جمعه دزفول، دبیر کلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی
و .... نام برد.
محسن محمّدی عراقی (اراکی) در سال ۱۳۳۴ش در نجف اشرف به دنیا آمد. والد گرامیش، حضرت آیت‌اللّه حاج شیخ
حبیب‌اللّه اراکی از فقهای وارسته و اساتید بنام
حوزه علمیّه نجف بود و افزون بر مقام شامخ علمی‌ای که ایشان را در صف علمای طراز اوّل حوزه علمیّه نجف قرار می‌داد، در میدان عمل نیز از پیشتازان بود. ورع،
تقوا،
عبادت،
زهد و سایر ملکات و سجایای اخلاقی ایشان کم‌نظیر بود. او در عالم
سیر و سلوک و معنی، مقامی عالی داشت و علاوه بر دارا بودن صفا، طهارت و کمالات اخلاقی، از حالات بسیار خوب معنوی نیز برخوردار بود و مکاشفات و مشاهدات ربّانی نصیبش می‌شد.
والده وی، فرزند عالم پرهیزکار
آیت‌اللّه شیخ صفرعلی اراکی است. آیت‌اللّه العظمی شیخ صفرعلی اراکی، از اعاظم فقها و زهّاد حوزه علمیه نجف اشرف بود. او تالیفات فراوانی در زمینه مسائل فقهی و اصولی دارد و قریب یک دوره فقه استدلالی و نیز یک دوره کامل
اصول فقه از جمله آثار علمی باقی مانده از ایشان است.
قرآن کریم را نزد والد و والده فرا گرفت و نیز همشیره‌ی ارشدش علاوه بر قرآن،
گلستان سعدی و کتاب‌های درسی سال‌های اوّل، دوّم و سوّم ابتدایی را به وی آموخت. با توجّه به وضعیّت نامناسب مدارس آن روز و نیز به منظور فراگرفتن کامل
زبان عربی، والد استاد وی را برای تحصیلات ابتدایی به مدرسه "منتدی النّشر" که زیرنظر
آیت‌اللّه محمّدرضا مظفّر اداره می‌شد، فرستاد. از ابتدا به کلاس سوّم رفت و تا کلاس اوّل متوسّطه را در همان مدرسه به تحصیل ادامه داد. پس از آن، با راهنمایی پدرش به تحصیلات حوزوی روی آورد. از این‌رو، از سال ۱۳۴۷ ش تحصیلات حوزوی را شروع کرد.
دروس مقدّمات و سطوح را و برخی از دروس (نظیر شرح صمدیه،
حاشیه ملاعبدالله، مقداری از معالم و مقداری از
شرح لمعه،
کفایه و
رسائل) را نزد پدرش خواند و بقیّه را نزد اساتید و علمای بارز حوزه علمیّه نجف از جمله:
آیت‌الله سیدعزالدّین بحرالعلوم (مقداری از
لمعه)،
آیت‌الله العظمی سیّدکاظم حائری (اصول فقه و بخش اعظم رسائل)،
شهید آیت‌الله شیخ محمّدتقی جواهری (بخشی از
مکاسب)،
آیت‌الله شیخ عبدالمجید روشنی (مقداری از مکاسب)،
آیت‌الله سیّدمحمود هاشمی شاهرودی (بخشی از مکاسب)،
آیت‌الله حاج سیّدعبّاس خاتم یزدی (مقداری از کفایه)،
آیت‌الله سیّدحسن مرتضوی (بخشی از کفایه)،
آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی (
تفسیر و
علوم قرآن)،
آیت‌الله معرفت (تفسیر و علوم قرآن)،
آیت‌الله شهید سیّدمحمّدباقر حکیم (تفسیر و علوم قرآن)، و
آیت‌الله شیخ عباس قوچانی (حکمت
شرح منظومه و جلد اوّل و دوّم
اسفار) گذراند.
پس از اتمام سطح در سال ۱۳۵۳ش، مراحل عالی دروس حوزوی (
درس خارج فقه و اصول) را از محضر اساتید بزرگی چون
آیت‌الله العظمی خویی (قسمتی از مباحث زکات) و شهید
آیت‌الله العظمی سیدمحمدباقر صدر (بخشی از مباحث
علم اصول و مباحث طهارت) و همچنین در جلسات اخلاقی حضرت
امام خمینی (در ایام تبعیدشان به نجف) استفاده کرد.
محسن اراکی فعّالیّت‌های سیاسی خود را در نجف اشرف آغاز کرد. وی در اثر علاقه به حضرت امام در بیت معظّم له رفت و آمد داشت و در نشر آثار و اعلامیّه‌ها و کتاب "حکومت اسلامی" امام، در
عراق فعّالیّت می‌کرد. از سوی دیگر، در جلسات درس آیت‌الله العظمی سیدمحمدباقر صدر نیز حضور داشت.
در نتیجه این فعّالیّت‌ها و ارتباطی که با جوانان دانشگاهی در عراق داشت، تحت تعقیب دستگاه امنیّتی
رژیم بعث قرار گرفت و حدود یک سال، زندگی مخفیانه داشت.
آیت‌الله اراکی در سال ۱۳۵۴ش از عراق به
قم مهاجرت کرد و از همان آغاز به سازمان امنیت احضار شد و مورد بازجویی قرار گرفت. این مسئله چندین بار تکرار شد که توانست رهایی یابد.
در سال ۱۳۵۷ش به دلیل یک سخنرانی انقلابی در
خوانسار تحت تعقیب قرار گرفت. و با اوج‌گیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ش فعّالیت‌های سیاسی خود را بر علیه رژیم ستم شاهی تشدید نموده و در شهرستان‌های مختلفی چون:
اراک،
خوانسار و
دزفول به سخنرانی و فعّالیت‌های انقلابی پرداخت.
در ایام اول اقامت در قم مورد عنایت حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) که در آن دوران در نجف به‌سر می‌برد قرار گرفته بود تا آنجا که در خصوص ایشان، حضرت امام دو نامه مستقل از نجف به ایران نوشته‌اند (یکی خطاب به فرزندشان
حاج احمد آقا در مرقومه شریف ایشان به صبیّه خود خانم مصطفوی،
و دیگری به برادرشان
آیت‌الله پسندیده که به وضع ایشان رسیدگی شود و مورد اهتمام قرار گیرد.
از آغاز ورود به قم به همکاری با
شهید قدّوسی و
شهید بهشتی در
مدرسه حقّانی دعوت شد و به تدریس
علوم حوزوی در مدرسة حقّانی و نیز فعّالیت‌های سیاسی بر علیه رژیم ستم شاهی پرداخت. به استثنای سال‌های ۶۰ تا ۶۱ و نیز ۶۵ تا ۶۷ (حدود ۴ سال) که در
خوزستان به‌مسئولیت‌های متعدّدی اشتغال داشت، در بقیّه اوقات (تا سال ۷۳) به‌طور مستمر در درس‌های خارج آیات عظام:
وحید خراسانی (نزدیک به یک دورهی کامل)، میرزا کاظم تبریزی (خارج فقه: بخشی از مباحث صلاة و بحث اراضی موات و مکاسب محرّمه، به مدت ۴ سال) و
سیّدکاظم حائری (خارج اصول و خارج فقه: مباحث طهارت، اجاره، حکومت اسلامی، اراضی موات، ولایت امر، خمس، اجتهاد و تقلید، و قضاء) شرکت جست و تحصیلات فقهی و اصولی خود را تکمیل کرد. اغلب آن درس‌ها را تقریر کرده است. همچنین دروس حکمت الهی و فلسفه غرب را از جلسات درس استاد
آیت‌اللّه شهید مطهّری (
اسفار)، شهید آیت‌اللّه بهشتی (فلسفه هگل، در ایّام تعطیل بین سال‌های ۱۳۵۵ - ۱۳۵۷ش)،
آیت‌اللّه جوادی آملی و
آیت‌اللّه مصباح یزدی (
نهایة الحکمة) بهره برده است.
وی از سال‌های آغاز تحصیل، به تدریس علوم حوزوی به تناسب هر دوره و مرحله پرداخت و از سال ۱۳۵۳ش به تدریس سطوح عالی در حوزه نجف و سپس در حوزه قم پرداخت و جزء اساتید سطوح عالی قم شمرده می‌شود..
پس از پیروزی انقلاب جهت فعّالیت‌های فرهنگی از سوی دفتر حضرت امام (رحمة‌الله‌علیه) به
اهواز و سپس
خرّمشهر و
آبادان اعزام شد و از آن تاریخ فعّالیت‌های فرهنگی گسترده ای در
خوزستان و به‌ویژه خرّمشهر آغاز نمود. در سال ۱۳۵۸ش در خرّمشهر نخستین
حوزه علمیه را به نام «مرکز الدراسات الاسلامیة» تاسیس نمود و نیز مرکز فرهنگی «التوعیة الاسلامیة» جهت ترویج فرهنگ اسلامی در شهر و روستاهای اطراف پایه‌گذاری کرد و فعّالیت فرهنگی گسترده‌ای را در آن منطقه به راه انداخت.
در آغاز سال ۱۳۵۹ش از سوی شهید بهشتی و قدّوسی به‌عنوان
حاکم شرع آبادان و خرّمشهر منصوب شد و در کنار فعّالیت‌های فرهنگی به فعّالیت قضایی در این دو شهر پرداخت.
در سال ۱۳۶۰ش به عنوان ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی خوزستان منصوب شد و مهم‌ترین نقش را در پاکسازی خوزستان و به‌ویژه مناطق جنگی از عناصر گروهک‌ها و برقراری امنیت کامل در شهرهای خوزستان ایفا نمود. با حضور در شهر اهواز در سال ۱۳۶۰ش در کنار فعّالیت قضایی به
تدریس در
حوزه علمیه اهواز پرداخته و نقش مؤثری در فعّالیت‌های فرهنگی سطح شهر و تقویت و حمایت مراکز و نیروهای فعال فرهنگی ایفا نمود.
در سال ۱۳۶۰ش علاوه بر مسئولیت‌های قضایی پیشین، ریاست کل دادگستری استان خوزستان را به‌عهده گرفت و تحوّلی بنیادین در ساختار دادگستری به وجود آورد که حضور گسترده فقیهان وارسته و قضات متعهّد در ترکیب دادگستری خوزستان از جلوه‌های این تحول بود. در سال ۱۳۶۲ش جهت ادامه فعّالیت‌های علمی به
حوزه علمیه قم بازگشت و به ادامه درس و تدریس در این حوزه پرداخت.
پس از رحلت
آیت‌الله قاضی (نخستین امام جمعه شهرستان دزفول پس از انقلاب) در آغاز سال ۱۳۶۵ش بنا به درخواست مردم دزفول از سوی حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به‌عنوان نماینده ایشان و امام جمعه دزفول منصوب گشت.
با حضور در شهر جنگ‌زده دزفول، فعّالیت‌های گسترده‌ای در خدمات رسانی به مردم انجام داد که تسریع در بازسازی شهر، تکمیل و تجهیز بیمارستان بزرگ دزفول، حلّ مشکل زمین مسکونی مردم، تاسیس مجتمع بزرگ فرهنگی دزفول، توسعه حوزه علمیه، تاسیس دانشکده اصول دین (واحد دزفول)، تاسیس بنیادهای خیریه متعدّد (از جمله: بنیاد خیریه امام خمینی)، راه اندازی و دبیرکلی کنگره بزرگ شیخ انصاری، راه اندازی جنبش مدرسه سازی، کمک در راه اندازی دانشگاه‌های آزاد و پیام نور، مجوّز راه اندازی دانشکده علوم پزشکی دزفول، کمک به توسعه راه اندازی شاخه شمالی دانشکده‌ی شهید چمران دزفول، بازسازی مساجد، راه اندازی هسته مرکزی حزب‌الله دزفول، و ده‌ها توسعه فرهنگی و خدماتی دیگر و نیز فعّالیت‌های گوناگون دیگر در جهت خدمت به مردم، بخشی از فعّالیت‌های ایشان در دوره تصدّی امامت جمعه دزفول بود که در نتیجه این فعّالیت‌های استثنایی فرهنگی و خدماتی در سطح شهر، از سوی شورای مرکزی ائمّه جمعه به عنوان «امام جمعه نمونه
کشور» برگزیده شد.
با آغاز
جنگ تحمیلی در شهریور ماه سال ۱۳۵۹ش در کنار رزمندگان در خطوط مقدّم جبهه‌های خرّمشهر به دفاع از
اسلام و میهن اسلامی و پشتیبانی و تقویت رزمندگان اسلام پرداخت و پس از سقوط خرّمشهر با تداوم حضور در جبهه‌های نبرد در آبادان دفاع از مرزهای اسلامی و تقویت و حمایت فکری و عملی از رزمندگان را ادامه داد. او شخصاً در عملیات‌های رزمی گوناگونی در کنار رزمندگان اسلام حضور یافته و نقش مؤثّری در تقویت روحیه رزمندگان اسلام در جبهه‌های نبرد آبادان و خرمشهر ایفا نمود. او با حضور مستقیم در
عملیات بیت المقدس در کنار رزمندگان در
فتح خرّمشهر مشارکت نموده و در این عملیات مجروح شد.
در سال ۱۳۶۲ش شاخه نظامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را تاسیس نمود که بعدها به «سپاه نهم بدر» معروف شد. وی از سال ۱۳۶۶-۱۳۷۵ش مسئولیت نمایندگی ولیّ فقیه در نیروهای سپاه بدر را نیز برعهده داشت.
آیت‌الله اراکی در سال ۱۳۶۶ش با همکاری جمعی از اندیشمندان حوزوی «مجمع اندیشه اسلامی» را در
قم تاسیس نمود که خدمات علمی فراوان آن بر اهل فضل و علم پوشیده نیست. از جمله این فعّالیت‌ها انتشار دوره کامل آثار
شیخ انصاری و احیای برخی کتاب‌های نفیس علمای شیعه و تاسیس و انتشار مجله علمی «الفکر الاسلامی» و ده‌ها عنوان کتاب دیگر که برخی از آنها کتاب سال معرفی شده است.
در سال ۱۳۶۹ش از سوی مردم شریف خوزستان به دوره دوّم
مجلس خبرگان رهبری راه یافت و مجدّداً در سال ۱۳۷۷ش به نمایندگی از این استان در مجلس خبرگان برگزیده شد و به عضویت کمسیون تحقیق، در این مجلس، درآمد.
در سال ۱۳۷۳ش به دستور
مقام معظّم رهبری جهت تاسیس مرکز بزرگ اسلامی انگلیس و راه‌اندازی نمایندگی مقام معظّم رهبری در انگلیس آیت‌الله اراکی به این
کشور اعزام گردید. در مدت تصدّی این مسئولیت ضمن ایجاد تحرک بی‌سابقه‌ای در فعّالیت‌های اسلامی انگلیس و اروپا، به تاسیس ده‌ها مؤسسه فرهنگی و دینی در انگلستان و شهرهای مختلف اروپا پرداخت و تحوّلی گسترده در زمینه‌های فعّالیت‌های فرهنگی - اسلامی در اروپا و به ویژه انگلیس به‌وجود آمد.
تاسیس مرکز بزرگ اسلامی انگلیس در
لندن، مرکز بزرگ اسلامی Sakina Trust، مسجد امام حسین
لندن، مسجد اسلامی کرولی
لندن، مرکز اسلامی منچستر، مرکز اسلامی بیرمنگهام، مرکز اسلامی نیوکاسل، مرکز اسلامی کاردیف، مرکز اسلامی اهل البیت گلاسکو، مجتمع آموزشی و فرهنگی ایرانیان در
لندن، مؤسسه بهار (ویژه تازه مسلمانان)، بنیاد جوانان فجر، مؤسسه بانوان مسلمان، بخشی از فعّالیت‌های بنیادین ایشان در مدّت ماموریت در انگلستان بود.
فعّالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای نظیر کنگره‌های مهم و بین المللی علمی و دینی: گفتگوی تمدن‌ها، تحلیل و بررسی تروریسم، فرهنگ و تمدّن اسلامی ایران، کنگره نورآوری‌ها در اندیشه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، کنگره مصلح جهانی در ادیان آسمانی، کنگره بررسی اندیشه و افکار
مولانا جلال‌الدین رومی، و ده‌ها کنگره و همایش علمی که با همکاری مؤسسات علمی برجسته اروپا و آمریکا و مشارکت اندیشمندان ایرانی، اروپایی و آمریکایی و سایر
کشورهای جهان انجام گرفت، و نیز راه‌اندازی ده‌ها مجله و نشریه به زبان‌های مختلف انگلیسی،
فارسی،
عربی و
اردو، بخشی از فعّالیت‌های فرهنگی ایشان در مدّت ماموریت نمایندگی مقام معظّم رهبری در انگلیس بود.
ایشان در عرصه تاسیس مراکز علمی - پژوهشی ایرانی و اسلامی در انگلیس نیز فعّالیت‌های بسیاری انجام داده است از جمله: تاسیس حوزه علمیه امام حسین (علیه‌السّلام) در
لندن (از مراحل ابتدایی تا مرحله خارج)، کالج (دانشکده) علوم اسلامی
لندن Islamic College for Advanced Studies، دانشکده Oxford Academy در شهر علمی آکسفورد (که هم‌اکنون در اختیار دانشگاه آزاد است و با نام Azad University مشغول به فعالیت است)، کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه بزرگ کمبریج، کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه بریستول، دفتر همکاری‌های علمی اسلامی در دانشگاه SOAS
لندن، انجمن علمای مسلمان اروپا، و تعداد دیگر از مؤسسات فرهنگی، علمی و دینی.
سرانجام در سال ۱۳۸۴ش پس از ۱۰سال فعّالیت، با کسب اجازه از مقام معظّم رهبری به وطن بازگشت و فعّالیت‌های گذشته علمی و فرهنگی خود را در داخل
کشور ادامه داد.
پس از بازگشت از انگلیس، با حکم مقام معظّم رهبری به عضویت شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، و نیز شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) منصوب شد.
و با انتخاب شورای عالی مجمع مزبور، به عنوان نایب رییس و دبیر شورای عالی و همچنین سرپرست مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) منصوب گردید.
ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی آبادان و خرّمشهر به دستور آیت‌الله شهید قدوسی در سال ۱۳۵۹هجری شمسی اوّلین مسئولیت ایشان بود. در سال ۱۳۶۰ هجری شمسی نیز ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی خوزستان، و در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی با حفظ سمت، ریاست دادگستری خوزستان را به‌عهده گرفت. در سال ۱۳۶۲ هجری شمسی به‌علّت شدّت اشتیاق به ادامه تحصیل و نیز سپری شدن شرایط بحرانی اوایل جنگ به حوزه علمیّه بازگشت و از مسئولیت‌های یاد شده، استعفا کرد.
در سال ۱۳۶۲ هجری شمسی شاخه نظامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را تاسیس نمود که بعدها به سپاه نهم بدر معروف شد. و از سال ۱۳۶۶ - ۱۳۷۵ هجری شمسی مسئولیت نمایندگی ولیّ فقیه در نیروهای سپاه بدر را نیز برعهده داشت.
در سال ۱۳۶۵هجری شمسی بنا به درخواست مردم دزفول، به
امامت جمعه دزفول و نمایندگی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در آن شهرستان منصوب شد و تا آخر جنگ به‌طور مستمر، در آنجا حضور داشت. پس از استعفا از دادگستری، مسئولیت‌هایی نظیر:
حاکم شرع هیئت‌های واگذاری زمین خوزستان (۱۳۶۲ - ۱۳۷۳ هجری شمسی) و نیز نمایندگی ولیّ فقیه در دانشگاه شهید چمران اهواز (۱۳۶۹ - ۱۳۷۴ هجری شمسی) را برعهده داشت. ایشان در مدّت جنگ و به‌ویژه در هنگام تصدّی امامت جمعه دزفول، در جبهه‌های حق علیه باطل در کنار رزمندگان حضور داشت و موجب تشویق و دلگرمی آنان بود.
در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی از سوی مردم شریف خوزستان به مجلس خبرگان رهبری راه یافت.
در سال ۱۳۷۳هجری شمسی به‌عنوان نماینده مقام معظّم رهبری در اروپا به انگلیس اعزام شد. س از نزدیک به ۱۰ سال جهاد و فعالیت در کلیه عرصه‌های علمی فرهنگی و اجتماعی در اروپا، در خرداد ماه سال ۱۳۸۳هجری شمسی بار دیگر به حوزه علمیه قم بازگشت کرد تا در این نهاد علمی مقدّس خدمت نماید.
پس از بازگشت از انگلیس علاوه بر تدریس دروس خارج فقه و اصول و تالیف کتب و مقالات متعدد به تاسیس مرکز جامع علوم اسلامی و مدرسه عالی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) (جهت تعلیم طلاب خارجی) همت گماشت و مسؤلیت‌های مختلفی از جمله عضو مطالعات راهبردی و عضو هیئت امنای دانشکده اصول دین و عضو هیئت امنای جامعة المصطفی العالمیة و عضو هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری را عهده دارند.
آیت‌الله اراکی با حکم حضرت
آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله) در تیر ماه ۱۳۹۱ هجری شمسی به سمت دبیر کلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی درآمدند.
آیت‌الله اراکی از همان آغاز تحصیل، پس از اتمام هر دوره تحصیلی و انتقال به مرحله بعد، مرحله قبلی را
تدریس می‌کرد. هنگامی که در
نجف بود، مقدمات را تا سطح
لمعه تدریس کرد و پس از انتقال به قم،
شرح لمعه،
رسائل،
مکاسب،
نهایة الحکمة،
شرح منظومه،
اسفار،
اشارات،
شرح تجرید و
کفایة الاصول را تدریس نمود. در اهواز نیز به تدریس مکاسب، رسائل و شرح لمعه اشتغال داشت.
همچنین از آغاز ورود به قم در
مدرسه حقّانی، دروسی نظیر انشای عربی،
فلسفه و اصول عقاید را تدریس کرد و پس از شهادت
آیت‌الله قدوسی در
مدرسه شهیدین، به تدریس رسائل و شرح لمعه نیز مشغول شد.
همچنین، از آغاز اعزام به انگلستان جهت نمایندگی از مقام معظم رهبری و پس از تاسیس حوزه علمیّه در پایتخت این
کشور (
لندن)، به تدریس خارج فقه (مباحث حکومت اسلامی و قضاء) و اصول پرداخت، علاوه بر آن دروسی نظیر فلسفه، رسائل، مکاسب، حلقات اصول،
تفسیر قرآن به زبان‌های
فارسی،
عربی و انگلیسی نیز مشغول شد. در حال حاظر آیت‌الله اراکی مشغول تدریس درس خارج اصول فقه و خارج فقه نظام سیاسی و خارج فقه نظام اقتصادی و خارج فقه نظام فرهنگی و تفسیر در حوزه علمیه قم می‌باشد.
آیت‌الله اراکی در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به اخذ مدرک دکترای فلسفه غرب از دانشگاه پورتموث
لندن شدند که تز دکترای ایشان کتابی به نام آزادی و علیّت است.
تاکنون آثار زیادی به زبان‌های
فارسی،
عربی و انگلیسی را به رشته تحریر درآورده‌اند، از جمله:
۱. نقد ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق.
۲. مبانی جهان بینی اسلامی.
۳. نگاهی به رسالت وامامت.
۴. درآمدی بر عرفان اسلامی.
۵. کاوشهائی در مبانی نظری حکومت دینی.
۶. دوره‌ها و پیشگامان بیداری اسلامی.
۷. آزادی و علیّت (آماده چاپ).
۸. امامت در قرآن (آماده چاپ).
۹. اصول عرفان ناب سجادی (آماده چاپ).
۱۰. اقتصاد اسلامی جلد اول (آماده چاپ).
۱۱. فقه نظام سیاسی جلد اول (آماده چاپ).
۱۲. فقه نظام فرهنگی (در دست تالیف).
۱۳. اصول فقه نوین جلد اول.
۱۴. اصول فقه نوین جلد دوم (آماده چاپ).
۱. الولایة الالهیّة و ولایة الفقیه.
۲. مدخل الی منهج المعرفة الاسلامیّة.
۳. المعرفة الاسلامیة، منهجاً و تصوراً.
۴. نظریة النص علی الامامة فی القرآن الکریم.
۵. صلح الامام الحسن وثورة الامام الحسین علیهما السلام.
۶. حوار فی الامامة.
۷. مدخل الی العرفان الاسلامی.
۸. الاسس النظریة للدولة الاسلامیة.
۹. اساس الحکم فی الاسلام.
۱۰. معالم الفکر الاصولی الجدید.
۱۱. حجّیة سنة الصحابی، دراسة و نقد.
۱۲. الصحوة الاسلامیة المعاصرة، ادوار وروّاد.
۱۳. نظریة الحکم فی الاسلام.
۱۴. ثبوت الهلال.
۱۵. سنن التطور الاجتماعی فی القرآن الکریم.
۱۶. سنن القیادة الاهیة فی التاریخ.
۱۷. کتاب الخمس مجلد الاول.
۱۸. کتاب الخمس مجلد الثانی.
۱۹. الموازین الشرعیّة لشعائر الحسینیة.
۲۰. کتاب القضاء (آمادهی چاپ).
۲۱. ملکیّة المعادن فی الفقه الاسلامی (آماده ی چاپ).
۲۲. مبدا العلیة و الارادة (در دست تالیف).
۱. Contemporary Islamic Awakening.
۲. Free Will between Islamic Contemporary Philosophy and Western Contemporary Philosophy.
ایشان مقالات فراوانی نیز نوشته‌اند که در مجلات مختلفی مانند: رسالة القرآن، رسالة الثّقلین، الفکر لاسلامی، التّوحید (عربی) و ... منتشر شده است.
علاوه بر آنچه ذکر شد، مقدّمه ای بر
شرح ارشاد مقدّس اردبیلی نیز نگاشته شده است که در سال ۱۳۹۷ هجری قمری با تحقیق و تصحیح حضرات آیات: مجتبی عراقی، اشتهاردی و
یزدی منتشر شده است.
آیت‌الله اراکی در زمینه تصحیح نیز فعّالیّت داشته‌اند و کتاب "مقالات الاصول"
محقّق عراقی (رحمة‌الله‌علیه) را با همکاری حجت الاسلام و المسلمین سیّدمُنذر حکیم تحقیق کرده است که توسط مجمع اندیشه اسلامی منتشر شده است.
کتاب
اللّوامع الالهیّة فی المباحث الکلامیّة تالیف
مقداد سیوری را نیز با همکاری حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدعمار ابورغیف تصحیح کرده‌اند که توسط مجمع اندیشه اسلامی منتشر شده است.
علاوه بر آنچه بیان شد، ایشان نوشته‌هایی در زمینه
فقه استدلالی در ابواب: صلاة، صلاة جمعه، صلاة مسافر، اجتهاد و تقلید و نیز
اصول و
فلسفه دارند که در دست تالیف می‌باشند.
پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، برگرفته از «زندگینامه حضرت آیت الله محسن اراکی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۴/۲۵. پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از «محسن اراکی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۴/۳۰.
